Ст ышылды сусынны функционалды-технологиялы асиеттеріне итмрын сыындысыны серін зерттеу

Кіріспе

Қазіргі таңда тамақтану саласында адам ағзасына жақсы әсер етудің бірден бір көзі ретінде, өсімдік шкізатын кеңінен пайдалану өзекті болып отыр[1,2].

Заманауи сүт өндіру өнеркәсібін дамыту-дағы басым бағыттарының бірі -аралас сүт-қышқылды өнімдерді өндіруде өсімдік шикізатын кеңінен қолдана отырып технологиялық қасиеттеріне ғана емес, сонымен қатар функционалды тамақ өнімдерінің ассортиментін кеңейту болып табылады [3,4].

Функционалды тағамдық ингредиенттер-мен байытылған аралас сүтқышқылды өнімдер олардың құрамындағы ақуыз бен минералды заттардың көп болуына байланысты, жеңіл, әрі тез сіңімділігі мен адам ағзасына әсер етуде ерекше рөл атқарады [5,6]. Функционалды тағамдық қоспалардың қатарында биохимия-лық құрамы аса пайдалы қасиеттерімен ерек-шеленетін емдік-профилактикалық өсімдік шикізаты ретінде итмұрын жемісін атап көрсетуге болады. [7,8].

Осыған байланысты ұсынылып отырған зерттеу жұмысының мақсаты итмұрын сығындысын пайдалану арқылы сүтқышқылды өнімдер өндірудің технологиясын жасау болып табылады.

Осы мақсатты жүзеге асыруда келесі міндеттер орындалды:

• - итмұрын сығындысының химиялық құрамын зерттеу;

• - сүт негізінде итмұрын сығындысын өндірудің технологиялық желісін құрастыру;

• - итмұрын сығындысының сүтқышқылды өнімдерінің физикалық-химиялық, микробио-логиялық және органолептикалық көрсеткіштеріне әсерін зерттеу.

• - Функционалды сүтқышқылды сусынның технологиясын әзірлеу.

Зерттеу материалдары мен әдістері

Атап айтқанда функционалды сүтті қышқыл өнімді әзірлеу барысында құрамындағы элементтері, атап айтқанда NTD, SanPiN 2.3.2.1078-01, және R 96.282.10 сапа талаптарына сәйкес келетін Жамбыл облысының 2020 жылдың жаз айларында жиналған, құрғақ итмұрын жемістері; «Галеника» ЖШС (Тараз қ.) сүт асханасында алынған пастерленген сүті шикізаты қолданылды. Сонымен қатар алынған шикізаттар келесідегідей: қатты заттардың мас-салық үлесі 5,0±0,2%, оның ішінде лактоза 4,3±0,05%, азотты қосылыстар 0,25± 0,05%, рН 5,2±0,2 [9,10] көрсеткіштерімен сипатталды.

Жалпы сығындыны (итмұрын сығындысын) дайындау технологиясы 1-ші суретте, ал технологиялық тізбегі 2-ші суретте көрсетілген.

Сурет 1 – Сығындыны дайындау технологиясы

Сурет 2 – Технологиялық тізбегі

1- Сүтке арналған сиымдылық; 2- Пастеризатор; 3- Экстрактор;

4- Фильтр-тазалағыш; 5- Суытқыш.

Зерттеулер жүргізіліп отырған мақалада дайындалған тағамдық өнімнің сапасы, оның түгелдей сақталу мерзімі ішіндегі сапасын жоғалтпай сақталуын көрсетеді, сондықтан сақталу кезеңіндегі сығындының тұтынушылық қасиеттерін анықтайтын микробиологиялық, физика-лық-химиялық және органолептикалық көрсеткіштері анықталды [11,12].

Зерттеулер «ГССиМZhambyl standart» ЖШС-нің акредиттелген сынақ зертханасында

(2020 жылғы 22 мамырдағы № 0137 зерттеу хаттамасы) жүргізілді. Алынған сығынды 4±2°C температурада тазартылған шыны бөтелкелерде сақталды.

Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде алынған органолептикалық және физикалық – химиялық көрсеткіштердің нәтижелері 1-3 кестелерінде көрсетілген.

Кесте 1 - Итмұрын сығындысының органолептикалық көрсеткіштері

Алынған көрсеткіштер атауы	Зерттеуге арналған НҚ мәні	Алынған көрсеткіштердің мәні
		Алынған НҚ бойынша нормалар	Алынған нақты нәтижелер
Сыртқы келбеті, консистенциясы	МЕМСТ 6687.5-86	Тұнбасы және бөгде қосылыстары жоқ мөлдір сұйықтық. Пайдаланылатыншикізаттың ерекшеліктеріне байланысты жол беріледі	Тұнбасы және бөгде қосылыстары жоқ мө лдір сұйықтық
Дәмі, иісі, хош иісі	МЕМСТ 6687.5-86	Дәмі, иісі таза, хош иісті, жақсы айқындалған, бөтен дәмі мен иісі жоқ	Таза, жақсы айқындалған, бөтен дәмі мен иісі жоқ
Түсі	МЕМСТ 6687.5-86	сығынды дайындалған жеміс-жидектердің немесе көкеністердің түсіне тән	Итмұрын түсіне тән

Зерттеулер нәтижесінде алынған және 1-      тикалық көрсеткіштері НҚ бойынша норма- ші кестеде келтірілген деректер талдауы,       ларға сәйкес екендігін көрсетеді.

итмұрыннан алынған сығындының органолеп-

Кесте 2 - Итмұрын сығындысының физикалық-химиялық көрсеткіштері

Алынған көрсеткіш атауы	Зерттеуге арналған НҚ мәні	Алынған көрсеткіштердің мәні
		Алынған НҚ бойынша нормалар	Алынған нақты нәтижелер
Алынған құрғақ еритін заттардың салмақтық үлесі,%, кем емес	МЕМСТ 6687.2-86	50,0	52,2
Қышқылдық, 100см 3-қа 1,0 моль/дм3 концентрациясы бар натрий гидрототығы ерітіндісінің см 3	МЕМСТ 6687.4-86	рецептура бойынша	5,0

Микробиологиялық көрсеткіш бойынша алынған итмұрын сығындысының 3-ші кестеде келтірілген мәндері талаптарға сәйкес келеді.

Кесте 3 – Зерттеу нәтижесінде алынған сығындының микробиологиялық көрсеткіштері

Алынған көрсеткіштің атауы	Алынған көрсеткіштердің мәні
	Өнімге арналған НҚ	Нормативтік көрсеткіш	Алынған нәтиже
КОЕ/г МАжФАМС, артық емес	МЕМСТ 10444.15-94	5х103	2х102
БГКП Колиформалар-1г	МЕМСТ 31747-12	Құрамында жоқ	Анықталмаған
Патогенді микроорганизмдер g (Сальмонелла 25CM )	МЕМСТ 31659-2012	Құрамында жоқ	Анықталмаған
КОЕ/CM (г), Ашытқылыр,	МЕМСТ 10444.12-2013	50	3
3 Зең, КОЕ/CM (г), артық емес	МЕМСТ 10444.12-2013	50	2
Улы элементтердің құрамы мг/кг, артық емес Қорғасын	МЕМСТ 26932-86 МЕМСТ 26930-86 МЕМСТ 26933-86 МЕМСТ 26927-86	0,4 1,0 0,05 0,02	Анықталмаған
Пестицидтердің қалд/мөл., мг/кг, артық емес ГХЦГ, ДДТ	МУ 2141-80	0,5 0,1	Анықталмаған
Радионуклид.белсенд. Бк/кг, артық емес Цезий-137	МЕМСТ 32161-2013	160	3,00

Пайдаланылған итмұрын жемістері сүтпен жақсы үйлеседі және оларды итмұрын сығындысы ретінде қолдану органолептикалық және физикалық-химиялық көрсеткіштермен расталады. Жүргізілген зерттеулерге сай, өсімдік шикізаттарын (итмұрын) сүтқышқылды сусын өндірісінде қолдану арқылы тағамдық құнды-лығы өте жоғары жаңа заманауи өнімі ретінде пайдалануға болады [13,14].

Сүт қышқылды сусынның функционалдық қасиеттерін анақтау үшін келесі зерттеулер жүргізілді. Функционалды сүтті қышқыл өнімді өндіру барысында итмұрын сығындысының 3 %, 6 %, 9% және 12 % мөлшерлемелері зерттелді. Бақылау қалыпына келтірілген сүтке сығынды қосылмай алынған ұйынды болды. Бұл үлгілерде белсенді қышқылдықтың енгізілген ингредиент-тің мөлшерлемеге тәуелділігі зерттелді. Деректер 4-ші кестеде көрсетілген.

Кесте 4 – Ұйыту процесіндегі белсенді қышқылдылық динамикасы

Ұзақтығы, сағ	Сығынды мөлшеріндегі белсенді қышқылдылық, бірл. рН
	Бақылау	3 %	6 %	9 %	12 %
0	6,62±0,02	6,56±0,02	6,56±0,02	6,60±0,02	6,65±0,02
1,0 кейін	6,62±0,02	5,31±0,02	5,30±0,02	5,30±0,02	5,33±0,02
2,0 кейін	6,27±0,02	5,23±0,02	4,87±0,02	4,77±0,02	4,77±0,02
3,0 кейін	5,83±0,02	4,90±0,02	4,66±0,02	4,73±0,02	4,75±0,02
4,0 кейін	5,26±0,02	4,72±0,02	4,67±0,02	-	-
5,0 кейін	4,92±0,02	4,65±0,02	4,60±0,02	-	-
6,0 кейін	4,63±0,02	-	-	-	-

Жүргізілген зерттеулерді талдай отырып, итмұрын сығындысының 9% мөлшерлемесінде көрсеткіштері ең оңтайлы болғанын, ал 12% мөлшерлемесінде сарысудың артық бөлінуі байқалғанын айтуға болады.

Итмұрын сығындысы мөлшерлемесінің ұйыту процесінің динамикасына, органолеп-тикалық көрсеткіштеріне әсері зерттелді, соның нәтижесінде сығындыны 9% мөлшерінде енгізу ұйыту процесінің жылдамдауына, сондай-ақ консистенциясы біртекті және жоғары дәмдік көрсеткіштерімен сүтті қышқыл өнімдерді алуға әрекеттесетіні анықталды. Жоғарыда айтылғанға сәйкес, итмұрын сығындысының 9% мөлшері оңтайлы деп шешілді.

Функционалды сүтқышқылды сусынның технологиясын әзірлеу.

Сүтқышқылды сусынын өндірудің техно-логиялық тізбегі 3-ші суретте көрсетілген.

Шикізатты қабылдау және дайындау. Сүтқышқылды өнімдерін өндіруге арналған сүт белгіленген салмағы мен сапасы бойынша қабылданады. Бұдан әрі сүт (76±2)ºС температурада бастапқы жылумен өңделеді. Норма бойынша есептелген итмұрын сығындысы, сүтті қалпына келтіру қондырғысына енгізіледі. Енгізгеннен кейін сығынды 20 минут бойы араластырылады, содан кейін ақуыздың толық өлшемді гидратациясы үшін 60 минут-тан аспайтын тыныштықта болады.

Қоспаны гомогендеу және термиялық өңдеу . Гомогендеу 50-55ºС температурада жүзеге асырылады, гомогендеу қысымы 15МПа. Пастерлеу режимі: (90±2)ºС үздіксіз. Термия-лық өңделген және ашыту температурасына дейін салқындатылған қоспа ашу үшін ашыту қондырғысына беріледі.

Қоспаны ұйыту және ашыту. Ашыту ашымалды енгізу жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес, құрғақ немесе мұздатылған ашымалды тікелей енгізу арқылы жүргізілуі мүмкін. Сүтқышқылды өнімін өндіру үшін құрамында: Bifidobacterium bifidum, Streptoccus thermophilus және Lactobacillus acidophilus (4:1:1) сүтқышқылды микроағзалары бар бактериалды ашымал «Бифидум» қолданылды. Ашымал араластырғыш қосылған кезде енгізіледі, содан кейін қоспаны 30 минут бойы араластырады. Қоспаны ұйыту және ашыту температурасы (36 ± 2)ºC құрайды, ұйыту уақыты 4-5 сағат, титрленетін қышқылдықтың өлшемі бар ұйынды алғанға дейін (75±2)ºT.

Араластыру және салқындату. Ашыту процесі аяқталғаннан кейін өнім араластырылады және пластина тәрізді салқындатқышқа беріледі, онда (4±2)ºС температураға дейін салқындатылады. Одан әрі өнім құю аппаратына жіберіледі. Құйылған сусынды ары қарай сақтау үшін (4±2)ºС-тан артық емес температураға дейін суытылатын тоңазытқыш камераға орналастырады. Өнім температурасы

(4±2)ºС-қа жеткенде технологиялық процесс аяқталады және сусын тұтынуға дайын.

Сақтау. Кез келген тағамдық өнімнің сапасы, ең алдымен қолданылатын шикізаттың сапасын және технологиялық процестің сауатты ұйымдастырылуын анықтайды. Сүтқыш-қылды өнімдері тез бұзылатын өнімдерге жатады және дайын өнімнің сапасы мен тұтынушы үшін қауіпсіздікті барынша сақтауды

қамтамасыз ететін белгілі бір сақтау шарттарын талап етеді.

Зерттеулер (4±2)ºС және (9±1)ºС температурада параллель жүргізілді. Өнім 13 тәулік ішінде зерттелді. Зерттеу жүргізу қадамы - 4 күн. Сақтау процесі кезінде дайын өнімнің органо-лептикалық көрсеткіштері анықталды. Нәтижелері 5-шы кестеде көрсетілген.

Сурет 3 - Сүтқышқылды сусынын өндірудің технологиялық тізбегі

1-Сүтке арналған сиымдылық; 2- Сепаратор-тазалағыш; 3- Пастеризатор; 4- Сүтті қалпына келтіру қондырғысы; 5- Пастерлеу-салқындату қондырғысы; 6- Ашыту қондырғысы; 7- Араластырғыш; 8-Салқындатқыш; 9- Құю аппараты; 10- Мұздатқыш.

Кесте 5 – Сақтау процесінде сүтқышқылды өнімнің органолептикалық көрсеткіштерінің өзгеруі

Сақтау күндері	Функционалды сүтқышқылды сусынның органолептикалық көрсеткіштері
	Дәмі мен иісі	Сыртқы түрі мен консистентциясы	Түсі
0	Таза, сүтқышқылды дәм	Біркелкі, орташа қалың	Сүтті-кремді, барлық массаға бірдей
4	Таза, сүтқышқылды дәм	Біркелкі, орташа қалың	Сүтті-кремді, барлық массаға бірдей
8	Әлсіз қышқыл дәм	Біркелкі, орташа қалың	Кремді түстен сәл сарғыш
12	Қышқыл	Біркелкі емес, шамалы сарысу бөлінген	Сарғыш

Зерттеу материалдары мен әдістері

Сүтқышқылды сусынның негізгі органо-лептикалық, физика-химиялық, микробиоло-гиялық көрсеткіштері сүт өнеркәсібінде стандартты және жалпы қабылданған әдістермен «ZHAMBYL STANDART» ГССиМ ЖШС-нің аккредиттелген сынақ зертханасында анықталды. Ғылыми зерттеу жұмыстарының нәтижесінде енгізу кесімі кәсіпорындарға тәжі-рибелік өнеркәсіптік тексеру ЖШС «Галеника» №1 12.05.2021ж бойынша өндіріске ұсынылды.

Сүтқышқылды сусынының органолепти-калық көрсеткіштері 6-шы кестеде көрсетілген.

6-шы кестеде көрсетілген деректердің талдауы, алынған сүтқышқылды сусынның органолептикалық сипаттамалары ғылыми-техникалық құжаттаманың көрсеткіштеріне сәйкес келетіндігін көрсетеді.

Физикалық-химиялық, микробиология-лық көрсеткіштері бойынша сүтқышқылды сусын 7,8-ші кестеде көрсетілген талаптарға сәйкес келуі керек.

Кесте 6 - Сүтқышқылды сусынының органолептикалық көрсеткіштері

Көрсеткіштер атаулары	Сынауға арналған НҚ мәні	Көрсеткіштердің мәні
		НҚ бойынша нормалар	Нақты нәтижелер
Сыртқы келбеті, консистенция	ҚР СТ 1061-2002	Қалыпты тығыз бүлінбеген ұйытқы, газ түзілмеген	Біркелкі консистенциялы бүлінбеген ұйытқы, газ түзілмеген
Дәмі және иісі	ҚР СТ 1061-2002	Таза, сүтқышқылды, бөгде дәм мен иіссіз	Таза, айқын сүтқышқылды дәмі мен иісі бар
Түсі	ҚР СТ 1061-2002	Ақ, сүтті ақ, барлық массаға бірдей.	Біркелкі сүтті ақ

Кесте 7 - Сүтқышқылды сусынының физика-химиялық көрсеткіштері

Көрсеткіштер атаулары	Сынауға арналған НҚ мәні	Көрсеткіштердің мәні
		НҚ бойынша нормалар	Нақты нәтижелер
Майдың үлес сал-мағы,% кем емес	ГОСТ 5867-90	0,1-9,9	2,5

Кесте 8 - Сүтқышқылды сусынының микробиологиялық көрсеткіштері

Көрсеткіштер атаулары	Сынауға арналған НҚ мәні	Көрсеткіштердің мәні
		НҚ бойынша нормалар	Нақты нәтижелер
Сүтқышқылды микроорганизмдер, см3 , кем емес	МЕМСТ10444.11-2013	1,0х107	1,4х103
БГКП (колиформалар) 0,1см3өнімде	МЕМСТ31747-2012	рұқсат етілмейді	анықталмады
Патогендік микроорганизмдер, соның ішінде сальмонеллалар, 25г/ см3 өнімде	МЕМСТ31659-2012	рұқсат етілмейді	анықталмады
Стафилококтар, S.aureusв 1см3	МЕМСТ30347-2016	рұқсат етілмейді	анықталмады
Ашытқылар, КОЕ/ см3(г), артық емес	МЕМСТ 10444.12-2013	50	8
Зең, КОЕ/ см3(г), артық емес	МЕМСТ 10444.12-2013	50	6
Уытты элементтердің құрамы мг/кг, артық емес Қорғасын Күшән Кадмий Сынап	МЕМСТ 26932-86 МЕМСТ 26930-86 МЕМСТ 26933-86 МЕМСТ 26927-86	0,1 0,05 0,03 0,005	анықталмады анықталмады анықталмады анықталмады
Микотоксиндер, мг/кг, артық емес афлатоксин М1	МЕМСТ30711-2001	0,0005	анықталмады
Пестицидтердің қалдық мөлшері, мг/кг, артық емес ГХЦГ( а-Р-Ү изомеры) ДДТ және оның метоболиттері	МЕМСТ23452-2015 МЕМСТ23452-2015	0,05 0,05	анықталмады анықталмады
Радионуклидтердіңменшікті белсенділігі, Бк/кг, артық емес Цезий-137 Стронций-90	МЕМСТ 32161-2013 МЕМСТ 32163-2013	100 25	3,0 2,1

Функционалды сүтқышқылды сусыны үшін кепілдік берілген жарамдылық мерзімі – 7 тәулік деп белгіленді [15].

Зерттеу нәтижесінде итмұрын сығындысы қолдану арқылы сүтқышқылды сусыны алынды. Сүтқышқылды сусынының техно-логиясы әзірленді. Органолептикалық, физика-химиялық және микробиологиялық көрсеткіштері бағаланды.

Жоғарыда келтірілген көрсеткіштерге байланысты өсімдік компоненттерін, сүтқыш-қылды сусындар өндірісінде қолдану құрамын жақсартады, тағамдық құндылығын арттырады деп айтуға болады. Өсімдік компоненті өнімге енгізілгенде, ол дәрумендермен, минералдармен және басқа да биологиялық белсенді заттармен байытылады.

Қорытынды

Тeopиялық aнaлиз жүpгiзy кeзiндe aлын-ғaн мәлiмeттepгe cүйeнiп, экcпepимeнттep жүpгiзe oтыpып cүт шикiзaты нeгiзiндe фyнк-циoнaлды бaғыттaғы итмұpын cығындыcы қocылғaн cүтқышқылды cycын өндipyдiң жaңa тexнoлoгияcы жacaлынды.

Итмұpын жeмicтepiн экcтpaкциялay пpo-цecci зepттeлдi және оны функционалды өнімдерді өндіруде пайдаланудың орынды-лығы дәлелденді. Сығындының opгaнoлeпти-кaлық, физикa-xимиялық, микpoбиoлoгиялық көpceткiштepi aнықтaлды.

Итмұpын cығындыcының фyнкциoнaлды сүтқышқылды өнiмнiң caпacынa әcepi зepттeл-дi және сығынды мөлшерлемесі анықталды. Титрленетін қышқылдылық, ұйындылардың синеретикалық қабілеті, органолептикалық көрсеткіштері анықталды.

Итмұрын сығындысы қосылған функционалды сүтті қышқыл өнімін өндіру тех-нологиясы әзірленді.

Жаңа функционалды сүтқышқылды сусынның органолептикалық, физика-химиялық және микробиологиялық сапа көрсеткіштері және жарамдылық мерзімі анықталды.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

• 1.    Манжесов В.И., Курчаева Е.Е., Максимов И.В., Зенищев М.А. Опыт использования растительного сырья при производстве продуктов функционального назначения // Вестн. Мичуринс. Государст. аграрн. ун-та. - 2012. - №1-1. – С.196-198.

• 2.    Решетник Е.И., Уточкина Е.А., Пакусина А.П. Исследование возможности обогащения кисломолочных продуктов пищевой добавкой «Лавитон-арабиногалактан» // Техника и технология пищевых производств. - 2010. - №2. – С.3-7.

• 3.    Кривченко Н.В., Шевелева О.В., Кисломолочные продукты: инновационные технологии в производстве//Вестн. Сибирск. ун-та потребит. кооперац. - 2013. - №1. – С.123-129.

• 4.    Байсбай Д.Қ., Боранкулова А.С., Мынбаева А.Б., Умирбекова А.С., Сатыбалды А.М. Сарысу негізінде итмұрын шәрбатын дайындау, Қ.И. Сатпаев атындағы «Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университетінің жаршысы» №2(138)-2020. -461-465 б.

• 5.    Боранкулова А.С., Умирбекова А.С., Саршаева А.Б. Мемлекеттік бюджеттік ғылыми зерттеу жұмыстары «Ірімішік массасы негізінде жасалған десерт өнімін өндіру технологиясын жасау». ӘОЖ 637.34.641; Инв.№6, 2021-2022 ж.

• 6.    Байсбай Д.Қ. Сүт шикізатынан дайындалған функционалды бағыттағы алкогольсіз сусын технологиясын жасау: 6М072800-«Өңдеу өндірісінің технологиясы»/Д.Қ. Байсбай; Ғылыми жетекшісі: PhDдоктор А.С. Боранкулова. – 2020; Тараз. – 90б. – 0.00.

• 7.    Тихомирова, Н.А. Современные пищевые ингредиенты для молочных продуктов [Текст] / Д-р техн. Наук Н.А. Тихомирова. Московский государственный ун-т пищевых производств // Молочная промышленность. – 2012. - №6. - С. 68-69.

• 8.    Кривченко, В.Н. Кисломолочные продукты: инновационные технологии в производстве [Текст] / В.Н. Кривченко, О.В. Шевелева // Вестн. Сибирск. ун-та потребит. кооперац. - 2013. - №1. – С.123-129.

• 9.    Боранкулова А.С. Использование бифидобактерий в производстве кисломолочных напит-ков«Қ.И.Сәтбаев ҚазҰТУ хабаршысы – Вестник КазНТУ им. К.И. Сатпаева» / Научный журнал, №2 (96)-2013. -С. 67-70.

• 10.    Байсбай Д.Қ., Боранкулова А.С., Мынбаева А.Б., Умирбекова А.С., Сатыбалды А.М. Сарысу негізінде итмұрын шәрбатын дайындау.// Қ.И. Сатпаев атындағы «Қазақ ұлттық техникалық зерттеу университетінің жаршысы» №2(138)-2020. -461-465 б.

• 11.    Герасимова Т.В. Некоторые аспекты использования экстрактов лекарственного растительного сырья в молочной промышленности/Т.В. Герасимова, А.Д. Лодыгин, Е.А.Абакумова// Научно-практический многопредметный журнал "НаукаПарк", Ставрополь, 2011.-№2. - С. 34-37.

• 12.    Гусейнова Б.М., Мукаилов М.Д. Особенности экстракции нутриентов из плодов рябины, терна и шиповника // Известия Тимирязевской сельскохозяйственной академии. 2018. № 1. С. 109–117.

• 13.    Reshetnik, E.I.; Derzhapolskaya, Yu.I.; Gribanova, S.L.; Khamaganova, I.V. Development of a Specialized High Protein Product for Adaptive Nutrition. La Prensa Medica Argentina. 2019. Vol. 105. -No. 4. -PP. 197–204.

• 14.    Москвина Н.А., Голубцова Ю.В. Методические аспекты контроля качества молочных продуктов с растительными добавками // Техника и

  технология пищевых производств. -2019. -Т. 49, -№ 1. -С. 32–42.

• 15.    Abdikayim U.D. Obtaining a fermented fermented milk drink using vegetable raw materials (wild rose) 2019, Thesis - Taraz: TarSU - 93 p.