Агрессив мухитларда ишлайдиган деталларнинг ишчи юзаларига оплама сифатида ўлланиладиган полимер композит материаллар учун таркибни танлаш

Автор: Мирадуллаева Г.Б., Нурметов Х.И.

Журнал: Теория и практика современной науки @modern-j

Рубрика: Основной раздел

Статья в выпуске: 5 (95), 2023 года.

Бесплатный доступ

Темир йўл сохасининг агрессив мухитларида қўлланиладиган полимер композит материаллар ва қопламаларнинг реологик параметрлари хамда технологик хоссалари, таркиби ва технологиясини такомиллаштириш масалалари тадқиқ этилди.

Реология, композит, қоплама, активация, мураккаб конфигурация, хом ашё, ингредиент

Короткий адрес: https://sciup.org/140300718

IDR: 140300718

Текст научной статьи Агрессив мухитларда ишлайдиган деталларнинг ишчи юзаларига оплама сифатида ўлланиладиган полимер композит материаллар учун таркибни танлаш

Дунёнинг етакчи олимларининг хизматлари, уларнинг илмий-тадкикот ишлари таҳлили асосида металл ва металл конструкцияларни эксплуатацион шароитда фрикцион, ейилиш ва коррозия жараёнларидан ҳимоя қилишнинг самарали усулларидан бири полимер ва турли композицион материаллардан, фойдаланиш ҳисобланиши таъкидланган. Ўзбекистон Республикасининг иқтисодий тармоқларида, хусусан, машинасозлик саноатида илмий-услубий ва техник ечимларнинг юқори даражада бўлишига қарамасдан, технологик асбоб-ускуналарнинг йирик ўлчамли, айниқса мураккаб конфигурацияли жиҳозлар учун уларни технологик жараёнда дуч келадиган, эксплуатацион ишончлилигига салбий таъсир кўрсатувчи жараёнлардан ҳимояловчи қопламаларини қўллашга етарлича эътибор берилмаётгани аниқланган. Ушбу соҳадаги ишларни таҳлил қилиб, реологик хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда антифрикцион қопламаларини ишлаб чиқариш ва маҳаллий минералларни, хусусан, саноатда ишлаб чиқарилаётган маҳаллий каолиннинг турли маркаларидан оқилона фойдаланиш учун активацион-гелиотехнология усулини қўллаш мақсадга мувофиқ деб топилган.

Тадқиқотларда маҳаллий хом-ашё ва энергия ресурслари асосида олинган гетерокомпозит полимер материаллар ва қопламаларнинг реологик, технологик, физик-механик хусусиятлари ўрганилган. (1-жадвал).

1-жадвал

Қоплама учун танланган материаллар

Материал номи

ГОСТ ёки Tsh

Изоҳ

1

Эпоксид смола (ЭД-20)

ГОСТ 10587-72

Термореактив боғланувчи

2

Дибутилфталат (ДБФ)

ГОСТ 8728-76

Пластификатор

3

Гассипол смола (ГС)

Тsh 86-38:2001

Структураловчи модификатор

4

Полиэтиленполиамин (ПЭПА)

ТУ 6–02–594–70

Қотирувчи

5

АКФ-78, АКC-30, АКТ-10 каолин маркалари

O'z DSt 1056:2004

Тўлдирувчи (d 20 мкм)

2-жадвал

«Angren Kaolin» МЧЖ корхонаси каолинларини қўлланиш сохалари

Маркаси

Қўлланилиш соҳаси

АКF-78

Ёғоч таркибли оқартирилмаган целлюлозадан фойдаланган ҳолда босма ва ёзув қоғози ишлаб чиқариш учун

АКС-30

Чинни, фаянс, кермика буюмлари ишлаб чиқариш учун

АКТ-10

Маиший  кимёвий  тозалаш  воситалари,  резино-техник,

пластмасса, лак бўёқ маҳсулотлари ишлаб чиқариш учун

Изоҳ: марка номларида қуйидаги қисқартмалар қўлланилади:

- АКF-78 – оқлиги 78%, қоғоз ишлаб чиқариш учун ангрен каолини; - АКС-30 - таркибида алюминий оксиди (Аl 2 О 3 ) - (30 ± 2) %, керамика (чинни, фаянс), ишлаб чиқариш учун мўлжалланган ангрен каолини; - АКТ-10 – таркибида алюминий оксиди (Аl 2 О 3 ) - (10 ± 2) %, тўлдирувчи сифатида ишлатилувчи ангрен каолини.

Боғловчи сифатида ЭД-20 термореактив олигомери танланди. Унинг танлови йирик ўлчамли технологик жиҳозлар конструкцион материаллари юзасида қопламалар олиш учун юқори мослашувчанлиги билан боғлиқ. Энг кенг тарқалган алифатик амин - полиэтилен полиамин (ПЭПА) қотиргич сифатида ишлатилган, бу эса материалнинг сиқилишга мустаҳкамлик чегарасини камайтиради. Мавжуд хом ашё - госсипол смолани структураловчи модификатор сифатида қўллаш – таркибида эпокси ва азотли бирикмалар сақловчи полимерларни олиш имконини беради.

Айни пайтда Ўзбекистонда Тошкент вилоятининг Ангрен туманидаги «Ан- грен-Каолин» МЧЖ корхонасида Ўзбекистон Республикасининг турли иқти- содий тармоқларида кенг фойдаланилаётган АКF - 78, АКС - 30, АКТ – 10 русумли каолин бойитилган маркалар ишлаб чиқарилмоқда. Тадқиқотларда АКF–78, АКС–30, АКТ–10 каолин маркалари танланган (2-жадвал).

Al 2 Si 2 O 5 (OH) 4 (ёки оксид атамаси бўйича ёзилиши: Al 2 O 3 2SiO 2 2H 2 O) умумий таркибли минерал каолинит каолиннинг (> 98%) асосий таркибий қисми ҳисобланади. Каолинитнинг кимёвий таркиби 1-расмда кўрсатилган.

1-расм. Каолинитнинг тузилиши

Каолинит минерали кислород атомларининг умумий текислигини ташкил этувчи кетма-кет алюминий октаэдрал ва кремний тетраэдрал пластинасимон шаклга эга. Алюминий атомлари γ-Al (OH) 3 ёки гиббситга ўхшаш тузилишга эга октаедрал пластиналар ҳосил қилади. Пластиналар ўзаро водород билан боғланган қатламларни ҳосил қилади.

Олинган тадқиқот натижаларига кўра, гетерокомпозит материаллар полимер аралашмалари реологиясини ўрганиш асосида, йирик ўлчамли ва мураккаб конфигурацияли технологик жиҳозларнинг ишчи сиртларида қопламанинг бир хил қалинлигини таъминлаш учун компонентларни зарур таркиблари гетеркомпозит аралашмаларнинг структура ҳосил бўлишининг шаклланиши босқичида АКТ-10 ва АКС-30 минерал тўлдирувчининг заррачалари ўлчамига ҳамда структуравий модификатор ГС ва полимер боғловчи ЭД-20 нинг функционал актив гуруҳларига боғлиқ деган хулосага келиш мумкин.

Список литературы Агрессив мухитларда ишлайдиган деталларнинг ишчи юзаларига оплама сифатида ўлланиладиган полимер композит материаллар учун таркибни танлаш

  • Ziyamukhamedova, U.A, Miradullayeva, G.B, Rakhmatov, E.U, Nafasov, J.H, & Inogamova, M. (2021). Development of The Composition of a Composite Material Based On Thermoreactive Binder Ed-20. Chemistry And Chemical Engineering, 2021(3), 6.
  • Alijonovna, Z. U. (2021, November). Research of Electrical Conductivity of Heterocomposite Materials for the Inner Surface of a Railway Tank. In INTERNATIONAL CONFERENCE ON MULTIDISCIPLINARY RESEARCH AND INNOVATIVE TECHNOLOGIES (Vol. 2, pp. 174-178).
  • Ziyamuxamedova, U. A., Miradullaeva, G. B., & Nafasov, J. H. (2022). MATHEMATICAL DESCRIPTION OF RHEOLOGICAL PROPERTIES OF COMPOSITIONS BY PREDICTION OF THEIR THICKNESS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(6), 538-545.
  • Ziyamuxamedova, U. A., Miradullaeva, G. B., & Nafasov, J. H. (2022). STUDY OF THE PHASE COMPOSITION OF PRODUCTS OF MECHANOCHEMICAL INTERACTION IN Ta+ C SYSTEMS. Innovative Technologica: Methodical Research Journal, 3(06), 61-67.
Статья научная