COVID-19 касаллигининг ривожланишида юқори нафас йўллари аллергик касалликларининг аҳамияти
Автор: Улоғов Асқар Исматович, Юнусов Дилшод Мўминович
Журнал: Re-health journal.
Статья в выпуске: 1 (25), 2025 года.
Бесплатный доступ
Махаллий ва хорижий адабиётлар, ўқув қўлланмалар ва электрон адабиётлар манбаларини тахлили асосида COVID 19 ривожланишида юқори нафас йўлларидаги аллергик касалликларининг аҳамияти тахлил қилинди. Юқори нафас йўлларининг аллергик касалликлари булган беморларда муконазал иммунитети кучсизланади, шунга боғлиқлиқ холда организмнинг шиллиқ қаватининг вируслар учун химояланиш вазифаси сусаяди.
COVID-19, аллергик касаллик, вирус
Короткий адрес: https://sciup.org/14131686
IDR: 14131686
Текст научной статьи COVID-19 касаллигининг ривожланишида юқори нафас йўллари аллергик касалликларининг аҳамияти
Андижон давлат тиббиёт институти
Махаллий ва хорижий адабиётлар, ўқув қўлланмалар ва электрон адабиётлар манбаларини тахлили асосида COVID 19 ривожланишида юқори нафас йўлларидаги аллергик касалликларининг аҳамияти тахлил қилинди. Юқори нафас йўлларининг аллергик касалликлари булган беморларда муконазал иммунитети кучсизланади, шунга боғлиқлиқ холда организмнинг шиллиқ қаватининг вируслар учун химояланиш вазифаси сусаяди.
Калит сўзлар: COVID-19, аллергик касаллик, вирус.
THE IMPORTANCE OF ALLERGIC DISEASES OF THE UPPER RESPIRATORY TRUCT IN THE DEVELOPMENT OF COVID-19
Ulogov Askar Ismatovich
Tashkent Pediatric Medical Institute
Yunusov Dilshod Muminovich
Andijan State Medical Institute
Based on the analysis of review of domestic and foreign literature, textbooks and electronic literature, the significance of the allergic state of the upper respiratory tract in the development of COVID-19 was analyzed. In patients with allergic diseases of the upper respiratory tract, mucanasal (barrier) immunity is weakened thereby a person is less protected against the virus.
Ишнинг мақсади : COVID-19 билан касалланган беморларда юқори нафас йўллари аллергик касалликларини ахамиятини замонавий адабиётлар асосида ўрганиш ва тахлил қилиш.
Тадқиқот материаллари ва усуллари: Махаллий ва хорижий адабиётлар, ўқув қулланмалар ва электрон адабиётлар манбалари тахлили асосида ўрганилди. Натижалар: Тиббиётда янги нозология МКБ буйича COVID-19 нозологияси пайдо бўлди. COVID-19 –
ўткир вирусли касаллик булиб, асосан юқори нафас йўлларини зарарловчи РНК геномини тутувчи Betacoronavirus оиласига кирувчи Сoronaviridae оиласидаги мансуб вируслар қўзғатади. Бу вирусларни аввал одамларда кассалик қўзғатиши қайд этилмаган, инфекциянинг оғирлик даражаси, клиник кечуви хақида маьлулумотлар етарли эмас. Хозирда бутун дунёда COVID-19 кириб бормаган мамлакатнинг ўзи қолмади: Бутун дунё бўйича бу вирус билан 2 млн дан ортиқ инсон зарарланган дея айтилмоқда: биргина АҚШ нинг ўзида бу вирус билан 1 млн, Россияда 60 мингдан зиёд одам зарарлангани хақида хабар берилмоқда. Ўзимизда эса 2 минг кишидан ортгани хақида Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги маьлумот бермоқда [4.] Бу касалликнинг илк белгилари 2019-йил Хитойнинг Ухан вилоятида аниқланган ва 2020-йилга келиб бутун бир Европа, Осиё, Ғарбий Осиё, Марказий Осиё, Африка давлатларини қамраб олди. COVID-19 аниқланган давлатлар касаликни тарқалишини олдини олиш учун ўз давлатларида карантин чораларини тадбиқ этди ва этмоқдалар. Бу касаллик асосан контакт, контакт-маиший, хаво-томчи, (аксауриш, йўтал, сўлак) йўллари орқали юқиши маълум ва касаллик асосан бемор одамдан одамга ва касал ҳайвондан одамга юқиши аниқланган. Бу касалликнинг яширин даври 2 кундан 14 кунгача ўртача 5 кун деб айтилмоқда [7]. COVID-19 билан зарарланган беморларда бу касаллик турли хил симптомлар ва синдромлар билан кечиши аниқланган. Улар ичида юқори нафас йўлларида бўладиган узгаришлар энг куп кузатилиши аниқланган. Юқори нафас йўллари аьзолари хусусан бурун, томоқ, кекирдак йўллари ва кўз инфекциянинг дарвозаси бўлиб хизмат қилади.
Кўпгина мутахасисларни фикрича ҳозирги кунда COVID-19 билан юқори нафас йўллариаллергик касаллигларини клиник белгиларни бир-бирига яқин булганлиги бироз қийинчилик туғдирмоқда.
COVID-19ни ташхислашда беморда тест синовини ўтқазиш, вирус борлигини тасдиқловчи ягона йўл деб айтилмоқда. Тест синови тасдиғини топиши учун маьлум муддат, махсус лабаратор асбоб-ускуналар талаб этилади. Касалликнинг эрта ташхиси кассалликни эрта намоён бўлувчи белгиларига асоланади. Бундай ҳолатларда юқори нафас йўллари аллергик касалликлари билан қиёсий ташхисот ўтқазиш мухим. COVID-19 да дастлабки аниқланган клиник белгилари: 90% беморларда тана хароратининг кутарилиши, йутал (қуруқ ва оз миқдорда балғамли йутал) 80%, кукрак қафасида босим хиссининг пайдо булиши 20%, нафас етишмовчилиги белгилари 55%, мушакларда кучли оғриқ ва толиқиш ҳисси 44%, кучли бош оғриғи 8% , оғир ҳолатларда қон туфлаш белгилари 5%, ич кетиш(диарея) 3% холлатларда кузатилиши аниқланган [7]. Ташқи мухит ёт жисмларидан одам организмини кучли ииммунитет тизими ҳимоя килади. Кучли ташқи ҳимоя воситалари кайсики организмга вирус, бактерияларни киришига йўл куймайдиган воситалар бу тери ва тери шиллиқ қаватлари, кўз, бурун, бронх йўллари киради [7,10]. Юқори нафас йўллари аллергик касалликларига аллергик ринит, бронхиал астма, аллергик бронхит кўп учрайдиган патологик холатларга киради [10, 11]. Аҳоли ўртасида аллергик касалликкларни сонини ортишига атроф-муҳитнинг ифлосланиши, инсоннларнинг хаёт тарзининг узгариши билан боғлиқдир. Юқори нафас йўллари аллергик касалликлари хозирги замон клиник аллергологиясининг ечимини топмаган энг мухим муаммоси саналади [4]. Юқори нафас йўллари аллергик касалликларида (ЮНЙАК) наслий омил мухим ўрин тутади, иммуноглобулин IgE риаген типида ривожланиб қуйидаги клиник белгилари билан намоён булади: хуружли аксауриш 70%, кўз ёшланиши ва қизариши 7080%, бурундан шиллиқ тиниқ ажралма (ринорея) 60-70%, кўз атрофи қовоқлари шиши 30-50%,хид билишнинг пасайиши(гипосимия) 30-50%, хуружсимон йутал 40% холатларда кузатилади. Хорижий адабиётлар маълумотларига кўра аллергик касаллик билан касалланган онадан туғулган болаларда учрайдиган аллергик касалликларини ягона бирламчи профилактикаси тўлиқ ишлаб чиқилмаган. Шуни хисобга олган холда юқори нафас йўлари аллергик касалликлари билан туғулган болаларга профилактик чора тадбирлар ўтказиш мутахассисларга бироз қийинчиликлар туғдиради [8,9].
Жадвал 1.
COVID-19 ва юқори нафас йўллари аллергик касалликларинг клиник белгиларини қиёсий ташхисоти.
№ |
COVID-19 |
Юқори нафас йўллари аллергик касалликлари |
||
1 |
Клиник белгилари |
Учраш даражаси |
Клиник белгилари |
Учраш даражаси |
2 |
Тана ҳароратини кўтарилиши |
90% |
Тана ҳароратини кўтарилиши |
Хос эмас |
3 |
Йутал |
80% |
Хуружли аксириш |
70% |
4 |
Кукрак қафасида босим ҳисини пайдо бўлиши |
55% |
Кўз ёшланиши ва қизариши |
70-80% |
5 |
Мушакларда кучли оғриқ ва толиқишни ҳиси |
44% |
Ринорея |
60-70% |
6 |
Кучли бош оғриғи |
80% |
Кўз атрофини шишиши |
30 -50% |
7 |
Қон туфлаш белгилари |
5% |
Ҳид билишни пасайиши |
30-50% |
8 |
Ич кетиш(диарея) |
3% |
Йутал хуружсимон |
40% |
COVID-19 ни клиник шакли ва кўринишлари:
-
1. Ўткир респератор инфекцияни енгил кечуви.
-
2. Нафас етишмовчилиги белгиларисиз зотилжам, ўткир нафас етишмовчилиги билан кузатилувчи зотилжам.
-
3. Ўткир респератор нафас синдроми.
-
4. Сепсис(септик инфекцион шок)
COVID-19 оғирлик даражасига кура: Енгил, урта оғир, оғир даражалари фарқланади. Кўпгина кузатишлар шуни курсатадики беморларнинг 30% дан ортиқида гипоксемия кузатилади. Беморларнинг оғир шаклида пневмония кузатилади. Қуйдаги клиниккўринишларда намоён булади: аускультацияда упканинг икала томонида майда пуфакли крипитацияланувчи нам хириллашлар эштилади. Нафас олишнинг юқори босқичида хириллашлар яққол намоён булади,йуталдан сўнг хириллашлар беморнинг тана холатига боғлиқ холатда узгармайди. Перкуцияда эса упка товушининг буғиқлашиши кузатилади. Ренгенография текширувида упканинг сохасининг чекка қисмларида инфилтрация кузатилади.
COVID 19 ни диагностикаси клиник текширувлари беморнинг эпиданамнез маьлумотларига ва лаборотор текширув маьлумотлари асосида қуйилади. Эпиданамнезда асосан беморни 14 кун давомида COVID 19 вируси аниқланган худудларда булганлигига, вирус билан касалланган беморлар билан яқин мулоқотда булганлигига, лаборатор текширувларига кўра вирус борлиги тасдиқланганлиги хисобга олинади.
Кўпгина олимларнинг текширувларига кўра аллергик касалликлари мавжуд бўлган беморлар COVID 19 билан касалланишга юқори хавф гурихи булиб хисобланади. Аллерголог–иммунолог Белла Брагвадзе такидлашича юқори нафас йўлларининг сурункали аллергик касалликлари нафас йўллари шиллиқ қаватиCOVID-19 вируси утиши учун химоя вазифасини бажараолмайди. Хорижий олимларнинг ва И.И.Мечникова фикрига кура аллергик беморларда муконазал иммунитет асосан поллинозларда инфекциянинг йуқор тезликда ривожланишини таминлайди. Россиялик олим проффессор Юрий Мизерницкий текширувлари натижаларига кура 60 ёшдан йуқори бўлган имумунитети суст, сурункали касаликлари, оғир сурункали аллергик касалликлари булган беморлар вирусга чалиниш хавфи йуқори деб тасдиқлайди[2]. Аксарият беморларда асосан болаларда вируслар шу жумладан COVID 19 аллергик касалликларни кечувини оғирлаштиради, шу билан бир қаторда юқори нафас йўллари аллергик касалликлари билан чалинган беморлар бу вирусни йуқтириш ва касалликнинг оғир шакилларини ривожланишига олиб келади [3].
Хулоса:
-
1. Viner RM, Russell SJ, Croker H et al. 2020. School closure and management practices during coronavirus outbreaks including COVID-19: a rapid systematic review. Lancet Child Adolesc Health 2020; 4: 397–404.
-
2. Гумилевская О.П., Гумилевский Б.Ю., Антонов Ю.В. Цитокины и воспаление. 2002;2: 94.
-
3. Клиническая аллергология/ Под ред.Р.М.Хаитова– Москва:Медпресс-информ,2002.-624.
-
4. Ласица О.И. Аллергический ринит(Rhinitis Alergica)//Астма та алергия -202-№ 3-4.-С.58-70.
-
5. COVID-19 in children and the role of school settings in COVID-19 transmission, 6 August 2020. Stockholm: ECDC; 2020. Available at: https://www.ecdc.europa.eu/en/publications- data/children-and-school-settings-covid-19-transmission, accessed 19 October 2020.
-
6. Методические рекомендации «Особенности клинических проявлений и лечения заболевания, вызванного новой коронавирусной инфекцией (COVID-19) у детей», утвержденных Министерством здравоохранения РФ. Available at:
-
7. Новая коронавирусная инфекция (COVID 19) этиология, епидимиология, клиника,диагностика, лечение и профилактика учебно- методическая пособие 2020 С11-18 8. Намазова-Баранова Л.С., Баранов А.А. COVID-19 и дети. Пульмонология. 2020; 30 (5): 609–628.
-
9. National Centre for Immunisation Research and Surveillance (NCIRS). COVID-19 in schools – the experience in New South Wales Available at: http://ncirs.org.au/sites/default/files/2020- 04/NCIRS%20NSW%20Schools%20COVID_Summary_FIN
-
10. Рекомендаций по принятию мер по защите здоровья в общеобразовательных учреждениях в связи с распространением COVID-19. Временные рекомендации. Available at: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/334294/WHO-2019-nCoV-Adjusting_PH_measures-Schools-2020.2-rus.pdf , accessed 19 October 2020.
-
11. Тутелъян В.А., Конь И.Я., Фатеева Е.М. Алиментарная профилактика пищевой непереносимости у но-ворожденных и детей первого года жизни, находящихся на грудном вскармливании. М., 2005.
-
12. Children and COVID-19. National Institute for Public Health and the Environment, Ministry of Health, Welfare and Sport, The Netherlands. Available at: https://www.rivm.nl/en/novel- coronavirus-covid-19/children-and-covid-19, accessed 10 May 2020.
-
13. Zhang J, Litvinova M, Liang Y, Wang Y, Wang W, Zhao S, Wu Q, Merler S, Viboud C, Vespignani A, Ajelli M, Yu H. Science. Changes in contact patterns shape the dynamics of the COVID-19 outbreak in China. Science. Available at: https://science.sciencemag.org/content/early/2020/05/04/science.abb8001/tab-pdf , accessed 29 April 2020.
, аccessed: 05 July 2020
RHJ 1-2025
Список литературы COVID-19 касаллигининг ривожланишида юқори нафас йўллари аллергик касалликларининг аҳамияти
- Viner RM, Russell SJ, Croker H et al. 2020. School closure and management practices during coronavirus outbreaks including COVID-19: a rapid systematic review. Lancet Child Adolesc Health 2020; 4: 397–404.
- Гумилевская О.П., Гумилевский Б.Ю., Антонов Ю.В. Цитокины и воспаление. 2002;2: 94.
- Клиническая аллергология/ Под ред.Р.М.Хаитова– Москва:Медпресс-информ,2002.-624.
- Ласица О.И. Аллергический ринит(Rhinitis Alergica)//Астма та алергия -202-№ 3-4.- С.58-70.
- COVID-19 in children and the role of school settings in COVID-19 transmission, 6 August 2020. Stockholm: ECDC; 2020. Available at: https://www.ecdc.europa.eu/en/publicationsdata/children-and-school-settings-covid-19-transmission, accessed 19 October 2020.
- Методические рекомендации «Особенности клинических проявлений и лечения заболевания, вызванного новой коронавирусной инфекцией (COVID-19) у детей», утвержденных Министерством здравоохранения РФ. Available at: https://www.rosminzdrav.ru/ministry/med_covid19, аccessed: 05 July 2020
- Новая коронавирусная инфекция (COVID 19) этиология, епидимиология, клиника,диагностика, лечение и профилактика учебно- методическая пособие 2020 С11-18
- Намазова-Баранова Л.С., Баранов А.А. COVID-19 и дети. Пульмонология. 2020; 30 (5): 609–628.
- National Centre for Immunisation Research and Surveillance (NCIRS). COVID-19 in schools – the experience in New South Wales Available at: http://ncirs.org.au/sites/default/files/2020-04/NCIRS%20NSW%20Schools%20COVID_Summary_FIN
- Рекомендаций по принятию мер по защите здоровья в общеобразовательных учреждениях в связи с распространением COVID-19. Временные рекомендации. Available at: https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/334294/WHO-2019-nCoVAdjusting_PH_measures-Schools-2020.2-rus.pdf, accessed 19 October 2020.
- Тутелъян В.А., Конь И.Я., Фатеева Е.М. Алиментарная профилактика пищевой непереносимости у новорожденных и детей первого года жизни, находящихся на грудном вскармливании. М., 2005.
- Children and COVID-19. National Institute for Public Health and the Environment, Ministry of Health, Welfare and Sport, The Netherlands. Available at: https://www.rivm.nl/en/novelcoronavirus-covid-19/children-and-covid-19, accessed 10 May 2020.
- Zhang J, Litvinova M, Liang Y, Wang Y, Wang W, Zhao S, Wu Q, Merler S, Viboud C, Vespignani A, Ajelli M, Yu H. Science. Changes in contact patterns shape the dynamics of the COVID-19 outbreak in China. Science. Available at: https://science.sciencemag.org/content/early/2020/05/04/science.abb8001/tab-pdf, accessed 29 April 2020.