Андижон вилоятида янги короновирус инфекцияси- COVID-19 ни диагностикасида ўпкадаги узгаришларни аниқлашни аҳамияти
Автор: Юлдашев Ёкубжон Махаммаджанович, Мирзакаримова Дилдора Баходировна
Журнал: Re-health journal.
Статья в выпуске: 2 (18), 2023 года.
Бесплатный доступ
Мақолада Андижон вилояти юқумли касалликлар шифохонасида даволанган 266 та COVID-19 инфекцияси беморлари касаллик тарихи асосида клиник кечиши ва диагностикаси ўрганилган. Беморларда касаллик аксарият холларда ўткир бошланган: тана ҳароратининг кутарилиши, биринчи кунлари юқори бўлмаган истима, касалликни 5- 6 кунларидан юқори истима, йутал, энтикиш, ҳид ва там билмаслик, кучли миалгия, лоҳаслик ва тез чарчаш , кукрак қафасида оғирлик сезгиси аниқланган. Этиологик диагностика ПЗР юқори натижа (11,65%) бермаган, аммо компьютер томографиясида кузатилган асоратлар вирусли пневмонияга хос белгилар 90% ортиқ беморларда аниқланган.
Коронавирус, COVID-19, пневмония, этиологик диагностика, нур диагностика
Короткий адрес: https://sciup.org/14128239
IDR: 14128239
Текст научной статьи Андижон вилоятида янги короновирус инфекцияси- COVID-19 ни диагностикасида ўпкадаги узгаришларни аниқлашни аҳамияти
Мавзуни долзарблиги. Янги короновирус COVID-19 (Coronovirus Disease-19) инфекцияси дунёни одамлар яшайдиган х,амма китъасига кириб борди ва пандемия шаклида таркалди ва таркалишда давом этмовда, уларни ижтимоий-ицтисодий кийин axволга солиш билан инсонлар хаёти ва соглигига катта талофат етказмокда, хамда яшаш тарзини узгартиришга мажбур килмокда [2,3,4 ]. Хцзирги кунга келиб (май 2022 йил) касалланганлар сони дунё буйича 494,6 млн.ортиб кетди, кунлик касалланиш 400-500 минг кишини ташкил килмокда. Буюк давлатлардан бири Америка Кушма штатларида 89,67 млн.дан ортик, Х,индистонда 47,02 млн. ортик, Бразилияда 32,9 млн., Россияда 19,696 млн. ортик инсонлар касалланганлиги статистик маълумотларда келтирилган. Бу касаллик окибатида улганлар сони дунё буйича 6,57 млн.дан ортган. COVID-19 инфекцияси бизнинг юртимиз Узбекистонни хам четлаб утмади. Узбекистонда касалланганлар сони 239 мингдан ортган, улганлар сони 1637 тани ташкил килди. Хасталик таркалишининг олдини олиш, уз вактида ташх,ислаш ва даволаш нафакат тиббиёт олдида турган вазифа, балки давлатлар олдидаги мухим ишлар даражасига чикиб колди [1,2,3,7,8,9]. Республикамиз учуй COVID-19 янги юкумли касалликлардан бири булганлиги сабабли, бу инфекцияни клиник кечиши, уз вактида ташхислаш, асоратларини урганиш ва даволашни мукаммалаштириш, ута мухим, долзарб масалалардан бири хисобланади.
Тадкикот максади. Андижон вилоятида COVID-19 билан касалланган беморларни ташхислашда кулланиладиган усулларни самарадорлигини тахлил этиш ва упкадаги узгаришларни ташхислашдаги ахамиятини урганиш.
Материал ва усуллар. Андижон вилояти юкумли касалликлар шифохонсида пандемия вактида даволанган COVID-19 беморларини касаллик тарихида келтирилган маълумотлар асосида касалликни клиник кечиши, тахлилий ва нур ташхиси усуллари билан упкадаги узгаришларни беморларни ташхислашдаги ахамияти урганилди.
Короновирус COVID-19 уткир респиратор касалликлар каторида булса хам, 20192021 йилларда таркалаётган штамларининг эпидемиологик хусусиятлари шуни курсатмокдаки, бу вирусни юктирган одамларда юктириш даврининг эрта бошланиши, яъни инкубацион даврда хам вирус организмдан ажралиб чикиши, яширин даврнинг бошка респиратор касалликларга Караганда узокрок (14 кун) давом этиши, контагиозли даражасининг гриппга Караганда 1,5-2 баравар юкорилиги, контакт йул билан, шиллик каватлар оркали хам юкиши мумкинлиги касаллик таркалишининг олдини олишни кийинлаштиради [4,6,10,11 ].
Хитой, Россия ва Узбекистонда аникланган COVID-19 касаллигининг клиникасига эътибор бериладиган булса, нисбатан енгил, симптомсиз кечадиган шакллари фойиз хисобида купни ташкил килмокда, аммо огир шакллари нафас тизимини зарарлаб, огир асорат келтириб чикариб, улим билан якунланмокда [4,5,10,11].
Шу сабабли касалликни эрта ташхислашнинг ахамияти жуда юкорилигини курсатади. Диагностикасида кулланиладиган усулларни хамма даволаш профилактика муассасаларида амалга ошириб булмайди, этиологик диагностика билан тасдиклашда асосан полимераз занжирли реакция ёрдамида вирус геномини аниклаш мумкин. Полимераз занжирли реакция (ПЗР) тахлили маълум бир санокли тахлилхоналарда утказилиши, касалликни хамма даврларида хам бурун, халкум шиллик каватларидан олинган суртмадан доимий мусбат натижа чикмаслиги касалликни тасдиклашда кийинчилик тугдиради. Андижон вилояти юкумли касалликлар шифохонасига 2020 йил август-октябрь ойларида даволанишга ёткизилган 2636 беморни факат 298 (11,30%) тасида полимераз занжирли реакция текширувида SARS-CoV-2 РНК ни натижаси мусбат булган. Шу сабабли бу касалликка шубха килишда эпидемиологик, клиник ва бошка тахлилий маълумотларга эътибор каратиш ута мухим хисобланади.
Юкоридагилардан келиб чикиб янги короновирус инфекцияси COVID-19 га шубха килинган беморларни ташхислашда эпидемиологик, клиник ва тахлилий биокимёвий, иммунологик хамда нур ташхисидан фойдаланиш билан амалга оширишга харакат килдик. Олдимизга куйилган вазифани бажариш учун Андижон вилояти юкумли касалликлар шифохонасининг 3-булимида даволанган 18 ёшдан 72 ёшгача булган 266 та беморларни касаллик тарихларини ургандик. Беморларни 158 (59,48%) таси эркак, 98 (36,84%) тасини аёллар ташкил килган. Шифохонага бу даврда асосан огир ва урта огирликдаги беморлар ёткизилиб даволанганлиги сабабли огирлик даражаси буйича енгил шаклда кечганлар 26 (9,77%), урта огирликда 109 (40,97%), огир беморлар 112 (42,10%) ва ута огирлари 19 (7,13%) ташкил килган. Текширувдаги бу беморларни 119 (44,73%) тасида пневмония, 13 (4,88%) инфекцион - септик шок, 9(3,38%) тасида энцефалит, 5 (1,87% ) тасида миокардит ва 5 (1,87%) жигар хамда буюрак етишмовчилиги асорати аникланган.
Касаллик диагностикасида эпидемиологик анамнезни чукур урганиш катта урин тутганлиги сабабли эътиборни шунга каратдик. Иккиламчи юктириш х,олатлари (бемордан-соглом одамга) тиббиёт ходимлари ва беморлар оила аъзолари уртасида кузатилган. Барча х,олатларда инфекция бемор билан якин мулокотда булган шахсларда кузатилган. Касаллик таркалишида энг хавфли х,олат бу инкубацион даврда хам юктириш кузатилганлиги. Касаллик х,аво - томчи, х,аво-чанг ва контакт йули оркали юкан. Юктирувчи омилларга х,аво, чанг зарралари ва овкат мах,сулотлари киради. Хитойдаги кузатувлардан шу нарса маълум булдики, COVID-19 юктириш контагиозлик индекси грипп ва бошка респиратор касалликлардан анча юкори, гриппда бу курсаткич 1-2 (испанкада 2,8) тенг булса, COVID-19 да 3,3-3,5 тенг.
Касаллик клиникаси аксарият холларда уткир бошланган: тана х,ароратининг кутарилиши, биринчи кунлари юкори булмаган истима, касалликни 5-6 кунларидан юкори истима 242 (90,97%) та беморда, йутал 215 (80,82 %) тада, энтикиш 145 (54,52%) тада, х,ид ва там билмаслик 162 (60,92 %) тада, кучли миалгия, лох,аслик ва тез чарчаш 148 (55,61%) тада, кукрак кафасида огирлик сезгиси 55(20,83%) та беморда аникланган. Бундан ташкари бош огриги 225 (84,58%) та беморда, диарея-кусиш хамда ич сурилиши 16(6,02%) тада, Конли тупириш 13 (4,88%) тада ва кунгил айниши, кусиш ва юрак уйнаши, 12 (4,51%) беморда терида тошма тошиши кузатилган.
Яккол ривожланмаган умумий зах,арланиш белгилари, кейинрок нафас олишнинг кийинлашувини кучайиши, септик х,олат ривожланишига ах,амият бериш керак. Коронавирус инфекцияси уткир пневмония билан асоратланиши мумкин. Пневмонияни аниклашда, касалликнинг 4-6 кунлари кукрак кафасини рентгенография килиш мух,им хисобланади. Кукрак кафаси рентгенографиясида учокли ёки интерстициал инфильтратлар аникланади. Огир х,олларда нафас олиш аъзолари фаолияти ёмонлашиб, иккинчи х,афтада касаллик респиратор дистресс-синдроми ривожланиши, катталарда бу турли аъзолар дисфункцияси билан кузатилиши мумкин. Баъзан буйин лимфа тугунлари катталашади. Коронавирус инфекциясининг уткир гастроэнтерит куринишида кечиши х,ам аникланган.
Лаборатор тах,лилларда, лимфопения, касаллик авж олганда огир ва ута огир беморларда тромбоцитопения кузатилган. Аксарият беморлар (91,35%) кон зардобида аминотрансфераза ва лактатдегидрогеназа фаоллигининг ортиши аникланди. Ташхис ПЗР тести оркали нафас йуллари шиллик каватларидан олинган суртмада 31(11,65%) та х,олатда мусбат натижа аникланди. Антителолар касаллик бошланишидан 28 кун давомида ИФА ёки иммунофлюоресценция у сули оркали аникланади.
Текширувлар сони, касаллик огирлиги, кечишига боглик, енгил даражадаги беморларга кушимча текширув утказиш шарт эмас. COVID-19 билан шифохонага ёткизилган беморларга утказилган конни умумий тахлилида - 59,77% да лейкоцитлар сони меъёрида булди, 31,95% - лейкопения, 83,08% да лимфопения кузатилди. Тромбоцитопения паст булмаган даражада, лекин огир, улим билан якунланганларда аник даражада тромбоцитопения кузатилди.
Биокимёвий кон тах,лили - креатинин, жигар ферментлари, глюкоза, ферритин ва лактатдегидрогеназа фаоллиги ортган. Биокимёвий текширувлар махсус маълумот бермайди, аммо меъёрдан узгариши хамрох касалликлар борлиги, асоратлар келиб чикиши хакида маълумот бериб даволашга кушимча дорилар танлашга ва касалликни башорат килишга ёрдам беради. Коагулограммада: тромбопластин ва протромбин вакти, фибриноген, протромбин индекси, кон ивиш вакти текширувдаги беморларнинг 78,19% ортган.
Пульсоксиметрия кондаги 8рОг нафас етишмовчилиги аникланиб гипоксемияни даражаси курсатиладигон оддий, ишончли усул хисобланиб, респиратор ёрдамга мухтожликни ва уни самарасини курсатади. Бизни кузатувимизда булган беморларни 218 (81,95%) тасида курсаткич паст булган. Уткир нафас етишмовчилиги белгиси бор, текширувдаги беморларда 8рОг - 90% паст, х,атто 30% пастлаганлиги аникланган. Бундай беморларда артериал конда РаОг, РаСОг, газ, ph, бикарбонатлар, лактаталарни аниклаш керак булади.
Нур диагностика усуллари COVID-19 беморларида пневмония, унинг даражаси, асоратларини ва бошка упка касаллари билан дифференциал диагностика утказишга хамда динамикада даволаш самарадорлигини аниклаш учуй утказилади. Нур диагностикаси бошка аъзолардаги узгаришларни х,ам аниклаш учуй утказилиши мумкин.
Стандарт рентгенографияси касалликни бошлангич давридаги узгаришларни аниклашда сезгирлиги паст булиб, эрта ташхислашда куллаш максадга мувофик эмас. Пневмония кечиши чузилганда рентгенографияни ах,амияти ортади. Мультиспирал компьютер томографиясига нисбатан киска вактда купрок беморларни текшириш имконияти бор. Огир шаклдаги пневмонияларни, упка шишини аниклаши мумкин. Текширувдаги беморларни 169 (63,53%) тасида рентгенография асосида асорат, пневмония ташх,иси куйилган.
Компьютер томографияси (КТ) юкори сезгирликка эга булиб COVID-19 хос булган узгаришларни аниклашда имконияти кенг х,исобланади. Компьютер томографиясини куллаш беморни бирламчи холатини бах,олашда, шу билан бирга белгисиз ва енгил кечаётган касаллардаги упкадаги узгаришларни, уни динамикаси ва дифференциал диагностика утказишда ёрдам беради. Компьютер томографияси COVID-19 га лаборатор текширув мусбат натижаларини олгунга кадар упкадаги касаллика хос булган узгаришларни курсатиши мумкин. Текширувдаги беморларни 240 (90,22%) тасида COVID-19 га хос булган упка тукимасида куплаб аник икки томонлама субплеврал катиклашишлар, думалок шаклдаги сохалар «хира ойна» («матового стекла») куринишида, 80-85% беморларда «хира ойна» куринишидаги каттиклашиш периферик ва перибронхиал жойлашган, 67-70% беморларда икки томонлама, купрок периферик, субплеврал упка тукимасини тусикларни каттиклашиши «хира ойна» куринишида ва «тошли йул» симптоми аникланган.
Мультиспирал компьютер томографияни вирус билан зарарланганлигини курсатувчи асосий симптомлари: «хира ойна» (матовое стекло)- упка тукимасида кисман х,аволи соха, буни фонида томирлар, бронхлар ва унинг деворлари куриниб туради. Томографияда рентгенографияга Караганда анча аник аникланади. Консолидация - упка тукимасида х,авосиз сохалар ва х,аволи бронхлар бушликлар аникланилади (мисол, эмфизема). Бронхлар девори ва томирлар катиклашган зонада куринмайди.
Туманларда бу техналогияни йуклиги, кимматлиги ва сунъий нафасда ётган беморларда текширув утказишни иложи йуклиги сабабли кенг куллашни чегаралайди. Бунинг урнига анамнестик, клиник, тах,лилий-биокимёвий ва рентгенологик маълумотларни комплекс бахолаб С OVID-19 га шубха билан беморларни ёткизиш, стандартлар асосида давони бошлашни хал килиш мумкин.
Упкани УЗИ цилиниши COVID-19 беморларида пневмонияга шубха цилинганда ёрдамчи текширув усули булиб хисобланилади. Агарда тугри бажарилиб, текширувчини малакаси юкори булса бу текширув усули билан упка тукимаси интерстициал узгаришлар ва субплеврал жойлашган консалидацияни хам аниклаш мумкин.
Пневмонияни диагностикасида УЗИ стандарт текширувга кирмайди шу сабабли клиник текширув стандартига киритилмаган. Текширув натижаси куп холларда текширувчини махорати, билимига боглик булади. Нур диагностикаси РНК SARS-CoV-2 мусбат булиб симптомлари йух беморларда текширув утказиш тавсия цилинмайди. Юкоридаги келтирилган маълумотларга асосланиб, COVID-19 инфекциясига уз вактида шубха килиш ва ташхислашга эришиш мумкин деб хисоблаймиз.
Хулосалар: ТТекширувдаги беморларда касаллик вирусли респиратор инфекцияга хос булган интоксикация белгилари билан бошланган, аммо касалликни 2-хафтасидан урта огир ва огир кечган беморларда асорат белгилари пайдо булиб, касаллик чузилган. 2.Асоратлардан энг купи нафас йулларидаги узгаришлардан пневмония кузатилган. 3 .Беморлар тиббиёт муассасаларига мурожат килганда утказилган этиологик текширувлар куп холларда манфий натижа берган. 4. COVID-19 инфекциясига шубха килинган холларда утказилган нур диагностикаси усуллари беморларни ташхислашда яхши ёрдам берган.
АДАБИЁТЛАР:
-
1. Абрамович Ж.С. Заявление о позиции WFUMB: как безопасно проводить ультразвуковое исследование и обеззараживать ультразвуковое оборудование в условиях COVID- 19 // Ультразвуковая и функциональная диагностика. 2020. № 1. С. 12-23.
-
2. Национальное руководство COVID-19. Ташкент, 26 марта 2020.
-
3. Клиническое ведение случаев COVID-19. Временное руководство. ВОЗ. 27 мая 2020.
-
4. Временные методические рекомендации профилактика, диагностика и лечение новой коронавирусной инфекции (Covid-19)// Версия 8 (03.09.2020)
-
5. Львов Д.К., Руководство по вирусологии: Вирусные инфекции человека и животных./ М-Издательство«МИА», 2013, -1200 с: ил.-с. 599-624.
-
6. Руководство по профилактике и лечению новой коронавирусной инфекции (COVID-19). Первая академическая клиника Университетской школы медицины провинции Чжэцзян, 96 с.
-
7. Лучевая диагностика коронавирусной болезни (COVID-19): организация, методология, интерпретация результатов : препринт № ЦДТ - 2020 - I. Версия 2 от 17.04.2020 / сост. С. П. Морозов, Д. Н. Проценко, С. В. Сметанина [и др.] // Серия «Лучшие практики лучевой и инструментальной диагностики». - Вып. 65. - М. : ГБУЗ «НПКЦ ДиТ ДЗМ», 2020
-
8. Нормурадова Н.М., Юсупалиева Г. Алимарданов О.Р., Расулова М.М., Мирюсупов М.М., Икрамова З.Т. под редакцией проф. Фазылова А.А., «Технология ультразвукового исследования легких в условиях пандемии COVID-19». - 2020. - 28с.
-
9. Митьков В.В., Сафонов Д.В., и др. Консенсуальное заявление РАСУДМ от ультразвуковом исследовании легких в условиях COVID-19 (версия2)// Ультразвуковая и функциональная диагностика. - 2020. - №1,- С.46-69.
-
10. Руководство по профилактике и лечению новой коронавирусной инфекции (COVID-19). Первая академическая клиника Университетской школы медицины провинции Чжэцзян, 96с.
-
11. COVID-19 - технические руководящие указания [веб-сайт]. Женева: Всемирная организация здравоохранения; 2020 год. ( https://www.who.int/ru/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technicalhttps://www.who.int/ru/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidanceguidance ) .
Список литературы Андижон вилоятида янги короновирус инфекцияси- COVID-19 ни диагностикасида ўпкадаги узгаришларни аниқлашни аҳамияти
- Абрамович Ж.С. Заявление о позиции WFUMB: как безопасно проводить ультразвуковое исследование и обеззараживать ультразвуковое оборудование в условиях COVID- 19 // Ультразвуковая и функциональная диагностика. 2020. № 1. С. 12-23.
- Национальное руководство COVID-19. Ташкент, 26 марта 2020.
- Клиническое ведение случаев COVID-19. Временное руководство. ВОЗ. 27 мая 2020.
- Временные методические рекомендации профилактика, диагностика и лечение новой коронавирусной инфекции (Covid-19)// Версия 8 (03.09.2020)
- Львов Д.К., Руководство по вирусологии: Вирусные инфекции человека и животных./ М-Издательство«МИА», 2013, -1200 с: ил.-с. 599-624.
- Руководство по профилактике и лечению новой коронавирусной инфекции (COVID-19). Первая академическая клиника Университетской школы медицины провинции Чжэцзян, 96 с.
- Лучевая диагностика коронавирусной болезни (COVID-19): организация, методология, интерпретация результатов: препринт № ЦДТ - 2020 - I. Версия 2 от 17.04.2020 / сост. С. П. Морозов, Д. Н. Проценко, С. В. Сметанина [и др.] // Серия «Лучшие практики лучевой и инструментальной диагностики». - Вып. 65. - М.: ГБУЗ «НПКЦ ДиТ ДЗМ», 2020
- Нормурадова Н.М., Юсупалиева Г. Алимарданов О.Р., Расулова М.М., Мирюсупов М.М., Икрамова З.Т. под редакцией проф. Фазылова А.А., «Технология ультразвукового исследования легких в условиях пандемии COVID-19». - 2020. - 28с.
- Митьков В.В., Сафонов Д.В., и др. Консенсуальное заявление РАСУДМ от ультразвуковом исследовании легких в условиях COVID-19 (версия2)// Ультразвуковая и функциональная диагностика. – 2020. - №1.- С.46-69.
- Руководство по профилактике и лечению новой коронавирусной инфекции (COVID-19). Первая академическая клиника Университетской школы медицины провинции Чжэцзян, 96с.
- COVID-19 – технические руководящие указания [веб-сайт]. Женева: Всемирная организация здравоохранения; 2020 год. (https://www.who.int/ru/emergencies/diseases/novelcoronavirus-2019/technicalhttps://www.who.int/ru/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/technical-guidanceguidance).