Особенности флоры антропогенно нарушенных территорий дельты реки Волги

Автор: Васюков В.М., Степанова Н.Ю., Чувашов А.В., Мальцев М.В.

Журнал: Фиторазнообразие Восточной Европы @phytodiveuro

Статья в выпуске: 4 т.18, 2024 года.

Бесплатный доступ

К 1970-м гг. большая часть дельты р. Волги была покрыта инженерными ирригационными оросительными системами. Естественный растительный покров на подавляющей части дельты был нарушен. В 1990-е гг. при переходе на рыночную экономику, значительная часть оросительных систем была заброшена и разрушена. Огромные площади обвалованных земель, лишенных затопления во время половодий, превратились в совершенно нетипичные для этого региона биотопы, на которых идут сукцессионные процессы, конечный результат которых неизвестен. В немногочисленных случаях, после разрушения дамб в западной части дельты, наблюдается восстановление покрова. Однако никто еще серьезно не занимался изучением процессов, происходящих во флоре и растительности на этих территориях. В результате наших флористических и геоботанических исследований антропогенно нарушенных фитоценозов в дельте р. Волги (Астраханская область) выявлено 190 видов сосудистых растений, в их числе 15 чужеродных видов.

Еще

Астраханская область, пустынная зона, сосудистые растения

Короткий адрес: https://sciup.org/148329877

IDR: 148329877   |   DOI: 10.24412/2072-8816-2024-18-4-15-32

Текст научной статьи Особенности флоры антропогенно нарушенных территорий дельты реки Волги

К 1970-м гг. большая часть дельты р. Волги была покрыта инженерными ирригационными оросительными системами. Естественный растительный покров на подавляющей части дельты был нарушен. В 1990-е гг. при переходе на рыночную экономику, значительная часть оросительных систем была заброшена и разрушена. Огромные площади обвалованных земель, лишенных затопления во время половодий, превратились в совершенно нетипичные для этого региона биотопы, на которых идут сукцессионные процессы, конечный результат которых неизвестен. В немногочисленных случаях, после разрушения дамб в западной части дельты, наблюдается восстановление покрова. Однако никто еще серьезно не занимался изучением процессов, происходящих во флоре и растительности на этих территориях.

Объекты и методы исследования

В августе 2024 года нами исследовалась флора и растительность дельты р. Волги. В результате было выполнено 272 геоботанических описания растительности и составлено около 30 флористических списков, дополняющие сведения по распространению видов в регионе (Laktionov, 2009).

Номенклатура и объемы таксонов преимущественно приведены по «Plants of the World Online (POWO)» ; в ряде случаев – по другим источникам (Flora…, 1974–2004; Sukhorukov, 2014; Mavrodiev et al., 2015; Tzvelev, Probatova, 2019 et al.).

Результаты и обсуждение

Ниже приведены данные по флоре пастбищных и сенокосных сообществ, в том числе разновозрастных залежей дельты р. Волги в южной части Астраханской области.

  • 1)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 0.5–1 км восточнее с. Увары (07 VIII 2024) и 2 км юго-восточнее с. Увары (08 VIII 2024), пустынные сообщества между бэровскими буграми на месте старовозрастной залежи (62 вида).

Доминантные виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Caroxylon dendroides (Pall.) Tzvelev

Elaeagnus angustifolia L. s. str.

Eremopyrum orientale (L.) Jaub. et Spach

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Poa bulbosa L. s. str.

Tamarix ramosissima Ledeb.

Zygophyllum fabago L.

Прочие виды:

Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.

Alyssum desertorum Stapf

Androsace maxima L.

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Artemisia austriaca Jacq.

Artemisia taurica Willd.

Asperugo procumbens L.

Atriplex aucheri Moq.

Buglossoides arvensis (L.) I.M. Johnst.

Camelina microcarpa Andrz. ex DC.

Camphorosma lessingii Litv. [ C. monspeliaca auct. non L.]

Cannabis ruderalis Janisch. [ C. sativa auct. non L.]

Carduus uncinatus M. Bieb.

Ceratocephala testiculata (Crantz) Besser [ Ranunculus testiculatus Crantz]

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Consolida divaricata (Ledeb.) Hayek [ Delphinium consolida subsp. divaricatum (Ledeb.) A. Nyár.]

Convolvulus arvensis L.

Conyza canadensis (L.) Cronquist [ Erigeron canadensis L.]

Cynanchum acutum L.

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Dodartia orientalis L.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Galium vaillantii DC. [ G. spurium auct. non L.]

Glycyrrhiza glabra L.

Holosteum glutinosum (M. Bieb.) Fisch. et C.A. Mey. [ H. umbellatum subsp. glutinosum (M. Bieb.) Nyman]

Holosteum umbellatum L. s. str.

Lactuca serriola L.

Lagoseris sancta (L.) K. Malý [ Crepis sancta (L.) Bornm.]

Lamium paczoskianum Vorosch. [ L. amplexicaule var. orientale (Pacz.) Mennema]

Lappula patula (Lehm.) Menyh.

Lappula squarrosa (Retz.) Dumort.

Logfia arvensis (L.) Holub [ Filago arvensis L.]

Lepidium perfoliatum L.

Limonium scoparium (Pall. ex Willd.) H. Arnaud

Medicago orthoceras (Kar. et Kir.) Trautv. [ Trigonella orthoceras Kar. et Kir.]

Melandrium album (Mill.) Garcke [ Silene latifolia subsp. alba (Mill.) Greuter et Burdet.]

Meniocus linifolius (Stephan ex Willd.) DC.

Morus alba L.

Mulgedium tataricum (L.) DC. [ Lactuca tatarica (L.) C.A. Mey.]

Onopordum acanthium L.

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Petrosimonia triandra (Schrank) Rech.

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Poacynum sareptanum Mavrodiev, Laktionov et Yu.E. Alexeev

Podospermum canum C.A. Mey. [ Scorzonera cana (C.A. Mey.) Hoffm.]

Polygonum pulchellum Loisel. [ P. arenarium subsp. pulchellum (Loisel.) Thell.]

Pseudoarabidopsis toxophylla (M. Bieb.) Al-Shehbaz, O' Kane et R.A. Price [ Arabidopsis toxophylla (M. Bieb.) N. Busch]

Pyankovia brachiata (Pall.) Akhani et Roalson

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Suaeda altissima (L.) Pall.

Tragopogon podolicus (DC.) S. Nikitin

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

  • 2)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 3–4 км юго-восточнее с. Увары (09

VIII 2024), сенокосная залежь (37 видов).

Доминантные виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Glycyrrhiza glabra L.

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Tamarix ramosissima Ledeb.

Прочие виды:

Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.

Althaea officinalis L.

Artemisia austriaca Jacq.

Atriplex aucheri Moq.

Bassia hyssopifolia (Pall.) Kuntze

Calamagrostis macrolepis Litv.

Camelina microcarpa Andrz. ex DC.

Carex melanostachya M. Bieb. ex Willd.

Chenopodium album L.

Convolvulus arvensis L.

Conyza canadensis (L.) Cronquist [ Erigeron canadensis L.]

Cynanchum acutum L.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Dodartia orientalis L.

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Euphorbia uralensis Fisch. ex Link

Galium pseudohumifusum Ostapko [ G. humifusum auct. non M. Bieb.]

Glycyrrhiza echinata L.

Gratiola officinalis L.

Hierochloe repens (Host) P. Beauv. [ Anthoxanthum repens (Host) Veldkamp]

Lepidium perfoliatum L.

Lythrum virgatum L.

Medicago lessingii Fisch. et C.A. Mey. ex Kar. [ M. caerulea Less. ex Ledeb.]

Morus alba L.

Mulgedium tataricum (L.) DC. [ Lactuca tatarica (L.) C.A. Mey.]

Pentanema britannica (L.) D. Gut. Larr. et al.

Persicaria amphibia (L.) Delarbre

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Polygonum pulchellum Loisel. [ P. arenarium subsp. pulchellum (Loisel.) Thell.]

Tragopogon major Jacq. [ T. dubius subsp. major (Jacq.) Vollm.]

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

  • 3)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 1 км юго-восточнее с. Увары (09 VIII 2024), молодая залежь после бахчевых культур (9 видов).

Доминантные виды:

Artemisia taurica Willd.

Прочие виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Amaranthus albus L.

Onopordum acanthium L.

Rumex stenophyllus Ledeb.

Salsola tragus L.

Solanum nigrum L.

Verbascum blattaria L.

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

  • 4)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 1 км юго-юго-восточнее с. Застенки (10 VIII 2024), старовозрастная залежь в долине р. Черная (22 вида).

Доминантные виды:

Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Calamagrostis macrolepis Litv.

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Elaeagnus angustifolia L. s. str.

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Suaeda altissima (L.) Pall.

Tamarix ramosissima Ledeb.

Прочие виды:

Amoria fragifera (L.) Roskov [ Trifolium fragiferum L.]

Artemisia santonica L.

Cannabis ruderalis Janisch. [ C. sativa auct. non L.]

Chaiturus marrubiastrum (L.) Ehrh. ex Rchb.

Cirsium vulgare (Savi) Ten.

Erigeron podolicus Besser [ E. acris subsp. podolicus (Besser) Nyman]

Lactuca saligna L.

Lithospermum officinale L.

Lotus frondosus (Freyn) Kuprian.

Petrosimonia oppositifolia (Pall.) Litv.

Plantago uliginosa F.W. Schmidt [ P. major subsp. intermedia (Gilib.) Lange]

Potentilla reptans L.

Puccinellia dolicholepis (V.I. Krecz.) Pavlov

Suaeda prostrata Pall.

  • 5)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 1 км юго-восточнее г. Камызяк (12 VIII 2024), пустынные сообщества вдоль бэровского бугра на месте старовозрастной залежи (близ кирпичного завода) (38 видов).

Доминантные виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Alyssum desertorum Stapf

Artemisia taurica Willd.

Caroxylon dendroides (Pall.) Tzvelev

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Прочие виды:

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Atriplex aucheri Moq.

Bromus squarrosus L.

Buglossoides arvensis (L.) I.M. Johnst.

Camelina microcarpa Andrz. ex DC.

Camphorosma lessingii Litv. [ C. monspeliaca auct. non L.]

Catabrosella humilis (M. Bieb.) Tzvelev

Ceratocephala incurva Steven [ Ranunculus falcatus subsp. incurvus (Steven) Maire et Weiller]

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Consolida divaricata (Ledeb.) Hayek [ Delphinium consolida subsp. divaricatum (Ledeb.) A. Nyár.]

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Dodartia orientalis L.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Eremopyrum orientale (L.) Jaub. et Spach

Erysimum repandum L.

Glycyrrhiza glabra L.

Holosteum glutinosum (M. Bieb.) Fisch. et C.A. Mey. [ H. umbellatum subsp. glutinosum (M. Bieb.) Nyman]

Holosteum umbellatum L. s. str.

Lagoseris sancta (L.) K. Malý [ Crepis sancta (L.) Bornm.]

Lappula patula (Lehm.) Menyh.

Lepidium perfoliatum L.

Limonium scoparium (Pall. ex Willd.) H. Arnaud

Logfia arvensis (L.) Holub [ Filago arvensis L.]

Medicago medicaginoides (Retz.) E. Small [ Trigonella arcuata C.A. Mey.]

Medicago orthoceras (Kar. et Kir.) Trautv. [ Trigonella orthoceras Kar. et Kir.]

Onopordum acanthium L.

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Poa bulbosa L. s. str.

Podospermum canum C.A. Mey. [ Scorzonera cana (C.A. Mey.) Hoffm.]

Pseudoarabidopsis toxophylla (M. Bieb.) Al-Shehbaz, O' Kane et R.A. Price [ Arabidopsis toxophylla (M. Bieb.) N. Busch]

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Tamarix ramosissima Ledeb.

Zygophyllum fabago L.

  • 6)    Астраханская обл., Камызякский р-н, юго-восточнее г. Камызяк (12 VIII 2024), ВНИИ орошаемого овощеводства и бахчеводства, одно- и двулетняя залежи (бывш. орошаемые поля) (47 видов).

Доминантные виды:

Atriplex aucheri Moq.

Chenopodium album L.

Suaeda altissima (L.) Pall.

Прочие виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Amaranthus albus L.

Amaranthus retroflexus L.

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Atriplex prostrata Boucher ex DC.

Atriplex tatarica L.

Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Cirsium setosum (Willd.) Besser [ C. arvense auct. non (L.) Scop.]

Cirsium vulgare (Savi) Ten.

Convolvulus arvensis L.

Conyza canadensis (L.) Cronquist [ Erigeron canadensis L.]

Cuscuta campestris Yunck.

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv.

Epilobium hirsutum L.

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Erysimum repandum L.

Fumaria vaillantii Loisel.

Galium pseudohumifusum Ostapko [ G. humifusum auct. non M. Bieb.]

Galium vaillantii DC. [ G. spurium auct. non L.]

Helianthus lenticularis Douglas ex Lindl. [ H. annuus auct. non L.]

Lactuca serriola L.

Lagoseris sancta (L.) K. Malý [ Crepis sancta (L.) Bornm.]

Lappula patula (Lehm.) Menyh.

Lepidium ruderale L.

ativa L.

Melilotus dentatus (Waldst. et Kit.) Desf.

Mulgedium tataricum (L.) DC. [ Lactuca tatarica (L.) C.A. Mey.]

Onopordum acanthium L.

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Poacynum sareptanum Mavrodiev, Laktionov et Yu.E. Alexeev

Polygonum arenastrum Boreau

Polygonum pulchellum Loisel. [ P. arenarium subsp. pulchellum (Loisel.) Thell.]

Potentilla supina L.

Pseudoarabidopsis toxophylla (M. Bieb.) Al-Shehbaz, O' Kane et R.A. Price [ Arabidopsis toxophylla (M. Bieb.) N. Busch]

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Rumex stenophyllus Ledeb.

Senecio noeanus Rupr. [? S. glaucus subsp. coronopifolius (Maire) C. Alexander]

Solanum nigrum L.

Tragopogon major Jacq. [ T. dubius subsp. major (Jacq.) Vollm.]

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

  • 7)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 0.5 км восточнее с. Застенки (13 VIII 2024), солончаковый участок пастбища (не распахивался) (11 видов).

Доминантные виды:

Suaeda acuminata (C.A. Mey.) Moq. [ S. confusa Iljin]

Tamarix ramosissima Ledeb.

Прочие виды:

Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.

Atriplex prostrata Boucher ex DC.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Petrosimonia triandra (Schrank) Rech.

Pseudoarabidopsis toxophylla (M. Bieb.) Al-Shehbaz, O' Kane et R.A. Price [ Arabidopsis toxophylla (M. Bieb.) N. Busch]

Puccinellia sclerodes (V.I. Krecz.) V.I. Krecz. ex Drobov [ P. gigantea auct. non (Grossh.) Grossh.]

Suaeda altissima (L.) Pall.

  • 8)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 1 км восточнее с. Застенки (13 VIII 2024), заросли лоха узколистного в пойме р. Черная (старовозрастная залежь) (38 видов).

Доминантные виды:

Cannabis ruderalis Janisch. [ C. sativa auct. non L.]

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Elaeagnus angustifolia L. s. str.

Прочие виды:

Alsine media L. [ Stellaria media (L.) Vill.]

Althaea officinalis L.

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Artemisia santonica L.

Atriplex prostrata Boucher ex DC.

Atriplex tatarica L.

Bryonia alba L.

Calamagrostis macrolepis Litv.

Calystegia sepium (L.) R.Br.

Carex melanostachya M. Bieb. ex Willd.

Chelidonium majus L.

Cirsium vulgare (Savi) Ten.

Crypsis schoenoides (L.) Lam. [ Sporobolus schoenoides (L.) P.M. Peterson]

Cuscuta campestris Yunck.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Fraxinus lanceolata Borkh.

Fraxinus pennsylvanica Marshall s. str.

Galium vaillantii DC. [ G. spurium auct. non L.]

Gratiola officinalis L.

Hierochloe repens (Host) P. Beauv. [ Anthoxanthum repens (Host) Veldkamp]

Hordeum murinum L.

Lactuca saligna L.

Lepidium ruderale L.

Lycopus exaltatus L. f.

Lythrum salicaria L.

Morus alba L.

Pentanema britannica (L.) D. Gut. Larr. et al.

Poa angustifolia L.

Poacynum sareptanum Mavrodiev, Laktionov et Yu.E. Alexeev

Rubia tinctorum L.

Rubus caesius L.

Solanum nigrum L.

Typha austro-orientalis Mavrodiev [ T. angustifolia auct. non L.]

Xanthium spinosum L.

  • 9)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 2 км северо-восточнее с. Застенки (13 VIII 2024), сенокосный участок (на месте бывш. рыборазводного пруда) и прилегающая пойма р. Черной (48 видов).

Доминантные виды:

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Schoenoplectus tabernaemontani (C.C. Gmel.) Palla

Typha austro-orientalis Mavrodiev [ T. angustifolia auct. non L.]

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

Прочие виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Alisma plantago-aquatica L.

Althaea officinalis L.

Atriplex tatarica L.

Bromopsis inermis (Leyss.) Holub [ Bromus inermis Leyss.]

Butomus umbellatus L.

Calystegia sepium (L.) R.Br.

Cannabis ruderalis Janisch. [ C. sativa auct. non L.]

Cirsium setosum (Willd.) Besser [ C. arvense auct. non (L.) Scop.]

Cirsium vulgare (Savi) Ten.

Convolvulus arvensis L.

Conyza canadensis (L.) Cronquist [ Erigeron canadensis L.]

Cynanchum acutum L.

Dipsacus gmelinii M. Bieb.

Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv.

Eleocharis uniglumis (Link) Schult.

Euphorbia virgata Waldst. et Kit.

Fraxinus pennsylvanica Marshall s. str.

Glycyrrhiza echinata L.

Glycyrrhiza glabra L.

Heliotropium sibiricum (L.) J.I.M. Melo [ Argusia sibirica (L.) Dandy]

Hierochloe repens (Host) P. Beauv. [ Anthoxanthum repens (Host) Veldkamp]

Jacobaea andrzejowskyi (Tzvelev) B. Nord. et Greuter

Lactuca serriola L.

Lycopus exaltatus L. f.

Lysimachia vulgaris L.

Lythrum virgatum L.

Marsilea strigosa Willd.

Onopordum acanthium L.

Pentanema britannica (L.) D. Gut. Larr. et al.

Persicaria amphibia (L.) Delarbre

Persicaria hydropiper (L.) Delarbre

Persicaria minor (Huds.) Opiz

Phalaroides arundinacea (L.) Rauschert [ Phalaris arundinacea L.]

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Polygonum arenastrum Boreau

Polygonum pulchellum Loisel. [ P. arenarium subsp. pulchellum (Loisel.) Thell.]

Rorippa wolgensis Fursajev ex Laktionov et Mavrodiev

Rubia tatarica (Trevir.) F. Schmidt

Sparganium erectum L.

Stachys palustris L. s. str.

Suaeda altissima (L.) Pall.

Tamarix ramosissima Ledeb.

Typha linnaei Mavrodiev et Kapit. [ T. angustifolia auct. non L.]

  • 10)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 0.5 км южнее пос. Азовский (13 VIII 2024), старовозрастная залежь вдоль бэровского бугра (51 вид).

Доминантные виды:

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Artemisia austriaca Jacq.

Artemisia taurica Willd.

Atriplex aucheri Moq.

Caroxylon dendroides (Pall.) Tzvelev

Dodartia orientalis L.

Eremopyrum orientale (L.) Jaub. et Spach

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Glycyrrhiza glabra L.

Medicago orthoceras (Kar. et Kir.) Trautv. [ Trigonella orthoceras Kar. et Kir.]

Zygophyllum fabago L.

Прочие виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Alyssum desertorum Stapf

Androsace maxima L.

Artemisia santonica L.

Bromus squarrosus L.

Camphorosma lessingii Litv. [ C. monspeliaca auct. non L.]

Carduus uncinatus M. Bieb.

Catabrosella humilis (M. Bieb.) Tzvelev

Ceratocarpus arenarius L.

Ceratocephala incurva Steven [ Ranunculus falcatus subsp. incurvus (Steven) Maire et Weiller]

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Consolida divaricata (Ledeb.) Hayek [ Delphinium consolida subsp. divaricatum (Ledeb.) A. Nyár.]

Conyza canadensis (L.) Cronquist [ Erigeron canadensis L.]

Cynanchum acutum L.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Elaeagnus angustifolia L. s. str.

Elaeagnus oxycarpa Schltdl.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Erysimum repandum L.

Galium pseudohumifusum Ostapko [ G. humifusum auct. non M. Bieb.]

Glaucium corniculatum (L.) Rudolph

Holosteum umbellatum L. s. str.

Lactuca saligna L.

Lagoseris sancta (L.) K. Malý [ Crepis sancta (L.) Bornm.]

Lamium paczoskianum Vorosch. [ L. amplexicaule var. orientale (Pacz.) Mennema]

Lappula patula (Lehm.) Menyh.

Lepidium perfoliatum L.

Limonium scoparium (Pall. ex Willd.) H. Arnaud

Logfia arvensis (L.) Holub [ Filago arvensis L.]

Medicago medicaginoides (Retz.) E. Small [ Trigonella arcuata C.A. Mey.]

Meniocus linifolius (Stephan ex Willd.) DC.

Morus alba L.

Onopordum acanthium L.

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Poa bulbosa L. s. str.

Poacynum sareptanum Mavrodiev, Laktionov et Yu.E. Alexeev

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

  • 11)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 2 км юго-восточнее пос. Азовский (13 VIII 2024), старовозрастная залежь (39 видов).

Доминантные виды:

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Glycyrrhiza echinata L.

Glycyrrhiza glabra L.

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

Прочие виды:

Abutilon theophrasti Medik.

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Alisma lanceolatum With.

Althaea officinalis L.

Amaranthus retroflexus L.

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Bolboschoenus glaucus (Lam.) S.G. Sm.

Calamagrostis macrolepis Litv.

Camelina microcarpa Andrz. ex DC.

Carex melanostachya M. Bieb. ex Willd.

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Cirsium setosum (Willd.) Besser [ C. arvense auct. non (L.) Scop.]

Cirsium vulgare (Savi) Ten.

Crypsis schoenoides (L.) Lam. [ Sporobolus schoenoides (L.) P.M. Peterson]

Cynanchum acutum L.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv.

Elaeagnus angustifolia L. s. str.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Euphorbia palustris L.

Euphorbia uralensis Fisch. ex Link

Helianthus lenticularis Douglas ex Lindl. [ H. annuus auct. non L.]

Hibiscus trionum L.

Lactuca serriola L.

Lycopus exaltatus L. f.

Lythrum virgatum L.

Pentanema britannica (L.) D. Gut. Larr. et al.

Persicaria amphibia (L.) Delarbre

Phalaroides arundinacea (L.) Rauschert [ Phalaris arundinacea L.]

Polygonum arenastrum Boreau

Polygonum pulchellum Loisel. [ P. arenarium subsp. pulchellum (Loisel.) Thell.]

Portulaca oleracea L.

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Tamarix ramosissima Ledeb.

  • 12)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 2 км восточнее г. Камызяк (14 VIII 2024), пустынный участок на месте средневозрастной залежи (52 вида).

Доминантные виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Atriplex aucheri Moq.

Caroxylon dendroides (Pall.) Tzvelev

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Dodartia orientalis L.

Elaeagnus angustifolia L. s. str.

Eremopyrum orientale (L.) Jaub. et Spach

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Glycyrrhiza glabra L.

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Tamarix ramosissima Ledeb.

Zygophyllum fabago L.

Прочие виды:

Androsace maxima L.

Artemisia austriaca Jacq.

Atriplex prostrata Boucher ex DC.

Bromus squarrosus L.

Buglossoides arvensis (L.) I.M. Johnst.

Camelina microcarpa Andrz. ex DC.

Calamagrostis macrolepis Litv.

Cannabis ruderalis Janisch. [ C. sativa auct. non L.]

Chaiturus marrubiastrum (L.) Ehrh. ex Rchb.

Cirsium vulgare (Savi) Ten.

Convolvulus arvensis L.

Cynanchum acutum L.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Elaeagnus angustifolia L. s. str.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Erysimum repandum L.

Fumaria vaillantii Loisel.

Galium pseudohumifusum Ostapko [ G. humifusum auct. non M. Bieb.]

Galium vaillantii DC. [ G. spurium auct. non L.]

Holosteum glutinosum (M. Bieb.) Fisch. et C.A. Mey. [ H. umbellatum subsp. glutinosum (M. Bieb.) Nyman]

Lactuca serriola L.

Lagoseris sancta (L.) K. Malý [ Crepis sancta (L.) Bornm.]

Lamium paczoskianum Vorosch. [ L. amplexicaule var. orientale (Pacz.) Mennema] Lappula patula (Lehm.) Menyh.

Lepidium perfoliatum L.

Medicago lessingii Fisch. et C.A. Mey. ex Kar. [ M. caerulea Less. ex Ledeb.]

Onopordum acanthium L.

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Poa bulbosa L. s. str.

Podospermum canum C.A. Mey. [ Scorzonera cana (C.A. Mey.) Hoffm.]

Thlaspi arvense L.

Tragopogon major Jacq. [ T. dubius subsp. major (Jacq.) Vollm.]

Ulmus pumila L.

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

  • 13)    Астраханская обл., Камызякский р-н, южные окрестности пос. Нижнекалиновский (15 VIII 2024), заросли лоха узколистного на месте старовозрастной залежи в долине р. Калиновка (58 видов).

Доминантные виды:

Cannabis ruderalis Janisch. [ C. sativa auct. non L.]

Elaeagnus angustifolia L. s. str.

Suaeda altissima (L.) Pall.

Tamarix ramosissima Ledeb.

Прочие виды:

Ambrosia artemisiifolia L.

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Arctium lappa L.

Artemisia santonica L.

Asperugo procumbens L.

Atriplex aucheri Moq.

Atriplex prostrata Boucher ex DC.

Atriplex tatarica L.

Calamagrostis macrolepis Litv.

Calystegia sepium (L.) R.Br.

Capsella bursa-pastoris (L.) Medik.

Carduus acanthoides L.

Carex melanostachya M. Bieb. ex Willd.

Chenopodium album L.

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Cirsium vulgare (Savi) Ten.

Convolvulus arvensis L.

Conyza canadensis (L.) Cronquist [ Erigeron canadensis L.]

Cynanchum acutum L.

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Fraxinus pennsylvanica Marshall s. str.

Galium vaillantii DC. [ G. spurium auct. non L.]

Geranium divaricatum Ehrh.

Glycyrrhiza glabra L.

Lactuca saligna L.

Lactuca serriola L.

Lepidium perfoliatum L.

Limonium scoparium (Pall. ex Willd.) H. Arnaud

Lithospermum officinale L.

Logfia arvensis (L.) Holub [ Filago arvensis L.]

Morus alba L.

Mulgedium tataricum (L.) DC. [ Lactuca tatarica (L.) C.A. Mey.]

Onopordum acanthium L.

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Poa angustifolia L.

Poacynum sarmatiense (Woodson) Mavrodiev, Laktionov et Yu.E. Alexeev

Podospermum canum C.A. Mey. [ Scorzonera cana (C.A. Mey.) Hoffm.]

Polygonum arenastrum Boreau

Polygonum pulchellum Loisel. [ P. arenarium subsp. pulchellum (Loisel.) Thell.]

Pseudoarabidopsis toxophylla (M. Bieb.) Al-Shehbaz, O' Kane et R.A. Price [ Arabidopsis toxophylla (M. Bieb.) N. Busch]

Puccinellia sclerodes (V.I. Krecz.) V.I. Krecz. ex Drobov [ P. gigantea auct. non (Grossh.) Grossh.]

Rubia tinctorum L.

Rubus caesius L.

Rumex stenophyllus Ledeb.

Senecio noeanus Rupr. [? S. glaucus subsp. coronopifolius (Maire) C. Alexander]

Sisymbrium loeselii L.

Stellaria subulata Boeber ex D.F.K. Schltdl. [ S. graminea auct. non L.]

Suaeda acuminata (C.A. Mey.) Moq. [ S. confusa Iljin]

Ulmus pumila L.

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

  • 14)    Астраханская обл., Камызякский р-н, 1 км севернее с. Парыгино (15 VIII 2024), пустынный участок на месте старовозрастной залежи (71 вид).

Доминантные виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Caroxylon dendroides (Pall.) Tzvelev

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Tamarix ramosissima Ledeb.

Zygophyllum fabago L.

Прочие виды:

Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.

Althaea officinalis L.

Alyssum desertorum Stapf

Ambrosia artemisiifolia L.

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Artemisia austriaca Jacq.

Artemisia santonica L.

Asperugo procumbens L.

Atriplex aucheri Moq.

Atriplex patens (Litv.) Iljin

Atriplex sagittata Borkh.

Atriplex tatarica L.

Bassia hyssopifolia (Pall.) Kuntze

Bassia prostrata (L.) Beck

Bassia scoparia (L.) Beck

Calamagrostis macrolepis Litv.

Camelina microcarpa Andrz. ex DC.

Camphorosma lessingii Litv. [ C. monspeliaca auct. non L.]

Cardaria draba (L.) Desv. [ Lepidium draba L.]

Carex melanostachya M. Bieb. ex Willd.

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Cirsium setosum (Willd.) Besser [ C. arvense auct. non (L.) Scop.]

Cirsium vulgare (Savi) Ten.

Convolvulus arvensis L.

Cuscuta campestris Yunck.

Cyclachaena xanthiifolia (Nutt.) Fresen. [ Euphrosyne xanthiifolia (Nutt.) A.Gray]

Cynanchum acutum L.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Elaeagnus oxycarpa Schltdl.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Galium pseudohumifusum Ostapko [ G. humifusum auct. non M. Bieb.]

Galium vaillantii DC. [ G. spurium auct. non L.]

Glycyrrhiza glabra L.

Gypsophila perfoliata L.

Holosteum umbellatum L. s. str.

Juncus gerardi Loisel.

Lagoseris sancta (L.) K. Malý [ Crepis sancta (L.) Bornm.]

Lamium paczoskianum Vorosch. [ L. amplexicaule var. orientale (Pacz.) Mennema]

Lappula patula (Lehm.) Menyh.

Lepidium perfoliatum L.

Lepidium ruderale L.

Limonium scoparium (Pall. ex Willd.) H. Arnaud

Logfia arvensis (L.) Holub [ Filago arvensis L.]

Lotus frondosus (Freyn) Kuprian.

Medicago lessingii Fisch. et C.A. Mey. ex Kar. [ M. caerulea Less. ex Ledeb.]

Medicago orthoceras (Kar. et Kir.) Trautv. [ Trigonella orthoceras Kar. et Kir.]

Onopordum acanthium L.

Petrosimonia brachiata (Pall.) Bunge

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Plantago major L.

Polygonum pulchellum Loisel. [ P. arenarium subsp. pulchellum (Loisel.) Thell.]

Potentilla reptans L.

Pseudoarabidopsis toxophylla (M. Bieb.) Al-Shehbaz, O' Kane et R.A. Price [ Arabidopsis toxophylla (M. Bieb.) N. Busch]

Puccinellia sclerodes (V.I. Krecz.) V.I. Krecz. ex Drobov [ P. gigantea auct. non (Grossh.) Grossh.]

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Rubus caesius L.

Rumex stenophyllus Ledeb.

Sisymbrium loeselii L.

Solanum dulcamara L.

Solanum nigrum L.

Suaeda acuminata (C.A. Mey.) Moq. [ S. confusa Iljin]

Suaeda altissima (L.) Pall.

Taraxacum officinale F.H. Wigg. s. l.

Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp [ X. orientale auct. non L.]

  • 15)    Астраханская обл., Приволжский р-н, 2 км северо-восточнее пос. Нартовский (16 VIII 2024), пустынный участок – тамариксовые заросли на месте старовозрастной залежи (45 видов).

Доминантные виды:

Alhagi maurorum Medik . [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Eremopyrum orientale (L.) Jaub. et Spach

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Poa bulbosa L. s. str.

Tamarix ramosissima Ledeb.

Zygophyllum fabago L.

Прочие виды:

Aeluropus littoralis (Gouan) Parl.

Amaranthus albus L.

Androsace maxima L.

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Artemisia austriaca Jacq.

Atriplex aucheri Moq.

Bromus squarrosus L.

Buglossoides arvensis (L.) I.M. Johnst.

Camelina microcarpa Andrz. ex DC.

Camphorosma lessingii Litv. [ C. monspeliaca auct. non L.]

Caroxylon dendroides (Pall.) Tzvelev

Ceratocephala testiculata (Crantz) Besser [ Ranunculus testiculatus Crantz]

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Cynanchum acutum L.

Cynodon dactylon (L.) Pers.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Dodartia orientalis L.

Elytrigia repens (L.) Nevski [ Elymus repens (L.) Gould]

Galium vaillantii DC. [ G. spurium auct. non L.]

Glycyrrhiza glabra L.

Holosteum glutinosum (M. Bieb.) Fisch. et C.A. Mey. [ H. umbellatum subsp. glutinosum (M. Bieb.) Nyman]

Holosteum umbellatum L. s. str.

Lagoseris sancta (L.) K. Malý [ Crepis sancta (L.) Bornm.]

Lamium paczoskianum Vorosch. [ L. amplexicaule var. orientale (Pacz.) Mennema]

Lappula patula (Lehm.) Menyh.

Lappula squarrosa (Retz.) Dumort.

Logfia arvensis (L.) Holub [ Filago arvensis L.]

Onopordum acanthium L.

Papaver arenarium M. Bieb.

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Podospermum canum C.A. Mey. [ Scorzonera cana (C.A. Mey.) Hoffm.]

Pseudoarabidopsis toxophylla (M. Bieb.) Al-Shehbaz, O' Kane et R.A. Price [ Arabidopsis toxophylla (M. Bieb.) N. Busch]

Rhaponticum repens (L.) Hidalgo [ Acroptilon repens (L.) DC.]

Rumex stenophyllus Ledeb.

Senecio noeanus Rupr. [? S. glaucus subsp. coronopifolius (Maire) C. Alexander]

Sisymbrium loeselii L.

Suaeda altissima (L.) Pall.

Tragopogon major Jacq. [ T. dubius subsp. major (Jacq.) Vollm.]

  • 16)    Астраханская обл., Приволжский р-н, 2–2.5 км восточнее пос. Нартовский (16 VIII 2024), пустынный участок на вершине бэровского бугра на месте средневозрастной залежи после посадок орошаемых бахчевых культур (35 видов).

Доминантные виды:

Artemisia taurica Willd.

Catabrosella humilis (M. Bieb.) Tzvelev

Eremopyrum orientale (L.) Jaub. et Spach

Poa bulbosa L. s. str.

Прочие виды:

Alhagi maurorum Medik. [ A. pseudalhagi auct. non (M. Bieb.) Desv. ex Wangerin]

Alyssum desertorum Stapf

Androsace maxima L.

Anisantha tectorum (L.) Nevski [ Bromus tectorum L.]

Artemisia lercheana Weber ex Stechm.

Bromus squarrosus L.

Buglossoides arvensis (L.) I.M. Johnst.

Camelina microcarpa Andrz. ex DC.

Caroxylon dendroides (Pall.) Tzvelev

Ceratocephala incurva Steven [ Ranunculus falcatus subsp. incurvus (Steven) Maire et Weiller]

Chorispora tenella (Pall.) DC.

Cynanchum acutum L.

Descurainia sophia (L.) Webb ex Prantl

Eremopyrum triticeum (Gaertn.) Nevski

Ferula caspica M. Bieb.

Ferula tatarica Fisch. ex Spreng.

Gagea podolica Schult. et Schult. f. (?)

Holosteum glutinosum (M. Bieb.) Fisch. et C.A. Mey. [ H. umbellatum subsp. glutinosum (M. Bieb.) Nyman]

Hypecoum pendulum L.

Lappula patula (Lehm.) Menyh.

Medicago medicaginoides (Retz.) E. Small [ Trigonella arcuata C.A. Mey.]

Medicago orthoceras (Kar. et Kir.) Trautv. [ Trigonella orthoceras Kar. et Kir.]

Meniocus linifolius (Stephan ex Willd.) DC.

Neotorularia contortuplicata (Stephan ex Willd.) Hedge et J. Léonard

Phragmites altissimus (Benth.) Mabille

Podospermum canum C.A. Mey. [ Scorzonera cana (C.A. Mey.) Hoffm.]

Salsola tamariscina Pall.

Stipa sareptana A.K. Becker

Takhtajaniantha pusilla (Pall.) Nazarova [ Scorzonera pusilla Pall.] (?)

Tamarix ramosissima Ledeb.

Zygophyllum fabago L.

Заключение

В результате наших флористических и геоботанических исследований антропогенно нарушенных фитоценозов в дельте р. Волги (в южной части Астраханской области в пределах Камызякского и Приволжского районов) выявлено 190 видов сосудистых растений, в их числе 15 чужеродных видов ( Amaranthus albus L., Amaranthus retroflexus L., Ambrosia artemisiifolia L., Conyza canadensis (L.) Cronquist, Cuscuta campestris Yunck., Cyclachaena xanthiifolia (Nutt.) Fresen., Fraxinus lanceolata Borkh., Fraxinus pennsylvanica Marshall s. str., Helianthus lenticularis Douglas ex Lindl., Morus alba L., Portulaca oleracea L., Ulmus pumila L., Xanthium albinum (Widder) Scholz et Sukopp, Xanthium spinosum L.). Собранный материал необходим для оценки сукцессионных процессов, происходящих в дельте р. Волги, которая чрезвычайно сильно пострадала от человеческой деятельности.

Работа выполнена по гранту Российского научного фонда «Оценка динамики флоры и растительности дельты реки Волги под воздействием антропогенных и природных факторов», № 23-24-00008.

Авторы благодарят за консультации В.Б. Голуба (Институт экологии Волжского бассейна РАН), А.П. Лактионова (Астраханский государственный университет им. В.Н. Татищева).

Список литературы Особенности флоры антропогенно нарушенных территорий дельты реки Волги

  • [Flora…] Флора Европейской части СССР (Флора Восточной Европы). 1974-2004. Т. 1-11. Л. (СПб.).
  • [Laktionov] Лактионов А.П. 2009. Флора Астраханской области. Астрахань. 296 с.
  • [Mavrodiev et al.] Мавродиев Е.В., Лактионов А.П., Алексеев Ю.Е. 2015. О новых кендырях юго-востока Европейской России в связи с признанием самостоятельности рода Poacynum Baill. (Apocynaceae). - Новости систематики высших растений. 46: 157-163. DOI: 10.31111/novitates/2015.46.157 EDN: VBDSXN
  • POWO. 2024. Plants of the World Online (http://powo.science.kew.org (Дата обращения: 20.09.2024).
  • [Sukhorukov] Сухоруков А.П. 2014. Карпология семейства Chenopodiaceae в связи с проблемами филогении, систематики и диагностики его представителей. Тула. 400 с.
  • [Tzvelev, Probatova] Цвелёв Н.Н., Пробатова Н.С. 2019. Злаки России. М. 646 с.
Статья научная