Помидорда касаллик қўзғатувчи замбуруғларнинг ўсишига турли ҳаво ҳароратининг таъсири
Автор: Омонова Наргиза Махмуджоновна
Журнал: Life Sciences and Agriculture.
Статья в выпуске: 2-3, 2020 года.
Бесплатный доступ
Yшбу мақолада помидорда касаллик қўзғатувчи замбуруғлар Phytophthora infestans, Fusarium oxysporium f.sp lycopersici, Alternaria solaniзамбуруғларининг КДА озуқа мухитидаўсишига лаборатория шароитида турли ҳаво ҳароратининг таъсири ўрганилган ва патогенлар учун оптимал харорат аниқланган. Бунда Phytophthora infestans учун оптимал харорат 15-25ºС, Fusarium oxysporium f.splycopersici учун 20-25ºС ва Alternaria solani учун 20- 25ºС эканлиги аниқланди.
Помидор, касаллик, замбуруғ, озуқа мухити, нам камера, фузариоз, фитофтороз, алтернариоз
Короткий адрес: https://sciup.org/14125751
IDR: 14125751 | DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10103
Текст научной статьи Помидорда касаллик қўзғатувчи замбуруғларнинг ўсишига турли ҳаво ҳароратининг таъсири
Сўнгги йилларда қишлоқ хўжалигини ислоҳ қилиш ва соҳага бозор механизмларини жорий этиш борасида бир қатор ишлар амалга оширилмоқда. Хусусан, республикада сабзавот экинлари майдонларини кенгайтириш бўйича хукумат томонидан катта эътибор қаратилмоқда.
Сабзавот экинлари орасида помидор маҳсулоти инсон ҳаётида катта аҳамиятга эга бўлиб, озиқ-овқат рационида муҳим ўрин тутади.
Аҳоли талабини бу маҳсулотлар билан йил давомида узлуксиз таъминлаш учун уларнинг ҳосилини зарарли организмлардан ҳимоя қилиш усули ҳамда кимёвий воситаларни қўллаш муддати ва меъёрини белгилаш муҳим аҳамият касб этади.
Помидор экини республиканинг барча туман хўжаликларида ва аҳолининг шахсий томорқа ерларида етиштирилади. Бу экинларда турли хил касаллик ва зараркунандалар кўп миқдорда учрайди ҳамда катта иқтисодий зарар келтиради.
Бугунги кунда худудларнинг тупроц-ицлим шароитларига мос очиц майдонларда помидорнинг 117 танавлари ва дурагайлари Ўзбекистон ҳудудида экиш учун тавсия этилган қишлоқ хўжалиги экинлари Давлат реестрига киритилган.
Республикада яратилган махаллий ТМК-22, Узбекистан, Истицлол, Шафац, Шарқ юлдузи, Севара, Сетора, Юлдуз, Матонат, Заковат ва Сурхон 142 навлари ҳамда Нурафшон F1 ва Бурхон F1 каби дурагайлари етиштирилмоцда.
Помидор экинларида учрайдиган асосий касалликлардан фитофтороз, альтернариоз ва фузариоз кенг тарқалган бўлиб, бу касалликлар таъсирида етиштирилаётган хосилнинг бир цанча цисми нобуд булади.
Ўсимлик касалликларини қўзғатувчи замбуруғларнинг биоэкологик хусусиятларини ўрганиш касалликларга қарши тўғри ва ўз вақтида кураш чораларини цуллашда мухим ахамиятга эга.
Фитофтороз касаллигининг бошланиши ва интенсив ривожланиши ҳаво харорати ва юцори намликга (75% дан юцори), айницса ёмFир, туман ва шудринг билан боFлиц. \аво харорати26-28°С ва ёмFирли об-хаво шароитида касаллик кучли ривожланиши, хаво намлиги 35-55% булганда камайиши кузатилган [1].
Альтернариоз касаллигини цузFатувчи A. solani замбуругининг ривожланиши учун цулай шароит 18-28°С гача булган харорат ва нисбий намлик 75-95% хисобланади [2,3].
Помидорда касаллик қўзғатувчи замбуруғларнинг айрим биоэкологик хусусиятларини ўрганиш бўйича 2018 йилда Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Генетика ва ўсимликлар эксперементал биологияси институти лабороториясида тадцицотлар олиб борилди(1-жадвалга царанг).
Бунда помидорнинг зарарланган аъзоларидан лаборатория шароитида ажратиб олинган замбуруFлар картошка-декстрозали агарозицамухитига экилиб, термостатда нам камерага турли ҳаво ҳароратларда (5, 10, 15, 20, 25, 30 ва 35°С) цуйилди ва хавонинг нисбий намлиги95,0-100% ташкил этилган. Лаборатория шароитида 14 кун мобайнида кузатувлар олиб борилди. 5-кундан бошлаб микроскоп остида замбуруг споралари усиши кузатилди.
Олиб борилган кузатувларга кура, фитофтороз касаллигини цузFатувчи Ph. infestans замбуруFинингКДА озуца мухитидаги споралари 5°С хароратда усишни бошлади,15°С дан 25°С гача ҳароратда касалликни қўзғатувчи замбуруғнинг макроконидиялари оптимал ривожланди (1-расмга царанг), 35°Схароратда замбуруг спораларининг ривожланиши тухтаганлиги аницланди.
1-жадвал
Касаллик қўзғатувчи замбуруғларнингривожланишига турли ҳаво
Хароратлари таъсири. Лаборатория тажрибалари, 2018 й.
Эслатма: — усмади, + - кучсиз; ++ - уртача; +++ - кучли.
Касаллик қўзғатувчи замбуруғлар |
Ҳарорат +ºС |
||||||
5 |
10 |
15 |
20 |
25 |
30 |
35 |
|
Phytophthora infestans |
+ |
++ |
+++ |
+++ |
+++ |
++ |
- |
Fusarium oxysporium f.sp. lycopersici |
- |
+ |
++ |
+++ |
+++ |
++ |
- |
Alternaria solani |
- |
+ |
++ |
+++ |
+++ |
++ |
- |

1-расм. Помидорда фитофтороз касаллигини келтириб чиқарувчи Phytophthora infestans замбуруғининг КДА озуқа муҳитидаги культураси (а) ва макроконидиялари(b)
Фузариоз касаллигини қўзғатувчи F. oxysporium f.sp. lycopersici замбуруғининг КДА озуқа муҳитидаги макроконидиялари 20 ва 25°С ҳаво ҳароратида оптимал ривожланди (2-расмга қаранг), 15 ва 30°С ҳароратларда ўртача даражада ўсди, 10°С ҳароратда эса кучсиз даражада ўсди, 5 ва 35°С ҳароратларда замбуруғ споралари ўсмаганлиги кузатилди.

2-расм. Помидорда фузариоз касаллигини келтириб чиқарувчи Fusarium oxysporium f.sp. lycopersici замбуруғининг КДА озуқа муҳитидаги культураси (а)ва макроконидиялари(b)
Шунингдек, альтернариоз касаллигини қўзғатувчи A. solani замбуруғининг КДА озуқа муҳитидаги макроконидиялари 20-25°Сҳаво ҳароратларида оптимал ривожланди(3-расмга қаранг), 15 ва 30°С ҳароратларда ўртача даражада ўсди, 10°С ҳароратда эса кучсиздаражада ўсди, 5 ва 35°С ҳароратларда замбуруғ споралари ривожланмади.

3-расм. Помидорда альтернариоз касаллигини келтириб чицарувчи Alternaria solani замбуруFининг КДА озуца му^итидаги культураси (а) ва макроконидиялари(Ь)
Тадқиқот натижаларидан шуни хулоса қилиш мумкинки, помидорда касаллик қўзғатувчи замбуруғ спораларининг ривожланиши учун оптимал ҳаво ҳарорати замбуруғ турларига қараб турли хил эканлиги аниқланди.
Адабиётлар:
-
1. Раззаков, М. М., & Омонова, Н. М. (2019). ВИДОВОЙ СОСТАВ И АРЕАЛ РАСПРОСТРАНЕНИЯ ГРЫЗУНОВ СКЛАДСКИХ ПОМЕЩЕНИЙ В УЗБЕКИСТАНЕ. Актуальные проблемы современной науки , (6), 79-82.
-
2. Омонова, Н. М., Абдуллаева, Х. З., & Гофурова, Ю. К. (2019). ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ ФУНГИЦИДОВ ПРОТИВ ГРИБКОВЫХ БОЛЕЗНЕЙ ТОМАТА. In ПРОРЫВНЫЕ НАУЧНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ КАК ДВИГАТЕЛЬ НАУКИ (pp. 91-94).
-
3. Омонова, Н. М. (2013). ПРИМЕНЕНИЕ ФУНГИЦИДОВ ПРОТИВ ГРИБКОВЫХ БОЛЕЗНЕЙ ТОМАТА. SCIENCE AND WORLD , 54.
-
4. Сиддикова, Н. К., Нуралиев, Х. Х., & Абдуллаева, Г. Д. (2020). ЭФФЕКТИВНЫЕ МЕРЫ БОРЬБЫ С
-
5. Сиддикова, Н. К., Мирзаитова, М. К., & Абдуллаева, Г. Д. К. (2019). КОРНЕВЫЕ ГНИЛИ ХВОЙНЫХ И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМИ. Вестник науки и образования , (24-3 (78)).
-
6. Абдулходиева, З., Сиддикова, Н. К., & Камбарова, М. Х. (2018). МИР ПАРАЗИТНЫХ
-
7. Абдуллаева Г. Д. К., Мирзаитова М. К., Сиддикова Н. К. ВРЕДИТЕЛИ ШИПОВНИКА //Вестник науки и образования. – 2019. – №. 24-3 (78).
-
8. Сиддикова Н. К., Мирзаитова М. К., Абдукохарова К. АСКОХИТОЗ У ЗЕРНОБОБОВЫХ КУЛЬТУР //Наука, техника и образование. – 2019. – №. 11 (64).
-
9. Сиддикова, Н. К., Камбарова, М. Х., Абдуллаева, Г., & Абдулходиева, З. (2018). USTILAGO ZEAE UNGER-ВОЗБУДИТЕЛЬ КУКУРУЗЫ ПУЗЫРЧАТОЙ ГОЛОВНЕЙ. In Формирование новой парадигмы научнотехнического развития (pp. 81-84).
-
10. Исашова, У. А. (2020). ЎСИМЛИКЛАРНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШДА ОЧИҚ ВА ЁПИҚ ГРУНТЛАРДА МИКРОБИОЛОГИК ПРЕПАРАТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ. Life Sciences and Agriculture , (2-2).
-
11. Сиддикова, Н. К., Нуралиев, Х. Х., & Абдуллаева, Г. Д. (2020). ЭФФЕКТИВНЫЕ МЕРЫ БОРЬБЫ С ЛЕСНЫМИ БОЛЕЗНЯМИ. Life Sciences and Agriculture , (2-2).
-
12. Kamiljanova, S. N. (2020, August). FOREST MYSTERIES. In Archive of Conferences (Vol. 3, No. 3, pp. 50-53).
-
13 Дехканова, Д. К., Каримов, О. К., & Мирзаитова, М. К. (2020). АНДИЖОН ВИЛОЯТИ ШАРОИТИДА СОЯДАГИ ПОЛИЗ ШИРАСИНИНГ ЗАРАРИНИ ЎРГАНИШ БЎЙИЧА НАТИЖАЛАР. Life Sciences and Agriculture , (2-2).
ЛЕСНЫМИ БОЛЕЗНЯМИ. Life Sciences and Agriculture , (2-2).
МИКРООРГАНИЗМОВ. In ИННОВАЦИОННО-ТЕХНОЛОГИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ НАУКИ (pp. 218-221).
Список литературы Помидорда касаллик қўзғатувчи замбуруғларнинг ўсишига турли ҳаво ҳароратининг таъсири
- Раззаков, М. М., & Омонова, Н. М. (2019). ВИДОВОЙ СОСТАВ И АРЕАЛ РАСПРОСТРАНЕНИЯ ГРЫЗУНОВ СКЛАДСКИХ ПОМЕЩЕНИЙ В УЗБЕКИСТАНЕ. Актуальные проблемы современной науки, (6), 79-82.
- Омонова, Н. М., Абдуллаева, Х. З., & Гофурова, Ю. К. (2019). ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ ФУНГИЦИДОВ ПРОТИВ ГРИБКОВЫХ БОЛЕЗНЕЙ ТОМАТА. In ПРОРЫВНЫЕ НАУЧНЫЕ ИССЛЕДОВАНИЯ КАК ДВИГАТЕЛЬ НАУКИ (pp. 91-94).
- Омонова, Н. М. (2013). ПРИМЕНЕНИЕ ФУНГИЦИДОВ ПРОТИВ ГРИБКОВЫХ БОЛЕЗНЕЙ ТОМАТА. SCIENCE AND WORLD, 54.
- Сиддикова, Н. К., Нуралиев, Х. Х., & Абдуллаева, Г. Д. (2020). ЭФФЕКТИВНЫЕ МЕРЫ БОРЬБЫ С ЛЕСНЫМИ БОЛЕЗНЯМИ. Life Sciences and Agriculture, (2-2).
- Сиддикова, Н. К., Мирзаитова, М. К., & Абдуллаева, Г. Д. К. (2019). КОРНЕВЫЕ ГНИЛИ ХВОЙНЫХ И МЕРЫ БОРЬБЫ С НИМИ. Вестник науки и образования, (24-3 (78)).