Инклюзивті білім беруді тиімділігін арттыру

Magistrant specialty "Informatics" Kostanay state University named after A. Baitursynov Republic of Kazakhstan, Kostanay Supervisor: Tastanov M. G. senior lecturer of the Department of information systems and Informatics IMPROVING THE EFFECTIVENESS OF INCLUSIVE

EDUCATION

Annotation: Children with disabilities should have equal opportunities with other children. There is already a need to introduce inclusive education. Today, the problem of inclusive education is becoming relevant in the world. In Kazakhstan, this phenomenon has not been ignored. This problem requires serious attention, as every year the number of children with congenital and acquired defects increases.

Менің ойымша, инклюзивті білім беру - жалпы білім берудің даму үдерісіндегі барлық адамдарды оқыту, сонымен қатар әр түрлі қажеттіліктерге ие балаларға қарай бейімдеу арқылы ерекше мұқтаждықтары бар балалардың білім алуына қол жеткізу. Инклюзивті білім беру ортасы –дамуында ерекшелігі бар балалардың әлеуметтенуге және білім, біліктер мен дағдыларды игеруге деген дербес қажеттіліктерін қағаттандыру үшін курылатын кундылыкты-баFдаpланFан орта. Интеграция - бул непзп максаты біріктіру, қалпына келтіру, қосу, яғни тұтастық болып табылатын үдеріс немесе ic-шаpалаp кeшeнi. Бшм бepудi акпараттандыру - бул максатка бағдарланып ұйымдастырылған білім беру сферасын әдіснамалық, технологиялык жэне Fылыми - педагогикалык, оку - эдicтeмeлiк баFдаpламалык - технологиялыц эзipлeмeлepдi дайындау барысында акпараттык - коммуникациялык технологиялардыц мYмкiндiктepiн жузеге асыруға бағытталған тәжірибесін тиімді пайдалану үшін камтамасыздандырылган Yдepic. Акпараттык технология - акпаратты жинау, өңдеу, сақтау, таратудағы техникалық құралдар мен әдістердің жиынтығы, яғни әлеуметтік және техникалық басқару мүмкіндігін жетілдіру және адамдардыц бiлiмiн кецейтуде акпаратты усыну[1].

Акпараттык - коммуникациялык технология - казipгi окыту технологиясын интepактивтi баFдаpламалык - эдicтeмeлiк камтамасыз eтeтiн компьютерлік техника, телекоммуникациялық байланыс құралдары мен эдicтepiнiц жиынтыFы Акпараттык кузipeттiлiк - акпараттарды аныктауда индивидуумға қажет қабілеттердің жиынтығы, яғни түрлі ақпараттарды тиiмдi колдану мен баFалау, оларды тацдау кабiлeттiлiгi. Бугшде педагогикада тек сөз арқылы ғана үйрену мүмкін емес деген қағида дәлелденіп отыр. Керісінше, білімді әрекет арқылы ғана игеруге болады. Адам бірінші кезекте өз қолымен жасағанды жадына сақтайды, осы әрекеттерінің негізінде туындаған білік пен дағдыларын күнделікті өмірде қолдана алады: «Өзіме жасатсац - Yйpeнeмiн!» (Конфуций). Сондыктан да мyFалiмдep эр сабақтарында тек тыңдап, жаздыртып қоймай, мына әрекеттерді де атқаруы керек: ойлау, оқу, сөйлеу, өз ойын айту, талқылау, пікір алмасу, талдау т.с.с. Инклюзивтiц басты максаты - мYмкiндiгi шeктeулi балаларды жалпы бiлiм беретін ортаға кіріктіру ғана емес, ол «барлығы үшін бір мектеп» мақсатын көздейді. Инклюзивті оқыту мүмкіндігі шектеулі баланың жалпы білім беретін ортада әлеуметтенуі мен оның дамуына және оқыту процесінде баланың жетістіктерге жетуіне мүмкіндік туғызады. Инклюзивті білім беру окыту пpоцeciндe балаFа жеке кемек керсету мен психологиялык -педагогикалық қолдауды қамтамасыз етеді. Инклюзивті білім беру жайлы айтқанда жалпы білім беретін мектепте мүмкіндігі шектеулі балаларға кедергісіз аймақ құру ғана емес, баланың психофизикалық мүмкіндіктерін ескере отырып курылатын оку - тэрбие пpоцeciнiц epeкшeлiгiн де ескерген жен. Ал бул пpоцecтi жузеге асыру ушш мектепте баланы психологиялык -педагогикалық қолдау қызметі ұйымдастырылуы қажет, сонымен қатар, баланың дамуына жағдай тудыратын балаға көмек қолын созуға дайын, кездескен мәселені дұрыс түсінуге негізделген педагогикалық және балалар ужымында моральды - психологиялык климат орнауы кажет. Мундай балаларға әртүрлі категориялы балалар кіреді. Соның бірі психикалық дамуы тежелген балалар. Психикалык дамуы тежелген балалар - окыту бағдарламасын меңгеруде қиындықтарға кездесетін үлгермеуші балалар. Бүгінгі таңда инклюзивті білім беруді қолдау бағытында жалпы білім беретін мектептерде белгілі себептермен ақыл - ой дамуында ауытқуы бар немесе психикалық дамуы тежелген оқушылар білім алуда. Әр оқуышының білім алуда өз ерекшеліктері бар. Мәселен әр оқушының эмоционалдық және психикалық таным процестерінің дамуы деңгейі әртүрлі. Десекте қазіргі таңда әр оқушыға жеке тұлға ретінде қарап, саналы тәрбие сапалы білім беру өмір талабы болып табылады. Осы ретте мектебімізде әрбір мүмкіндігі шектеулі оқушының даму деңгейі мен жас ерекшелігі ескеріліп білім берілуде. Бүгінде еліміздің барлық аймағында мүмкіндігі шектеулі балаларға білім беруді қолдау негізінде жалпы білім беретін мекттептерде түзете - дамыта оқыту сыныптары біртіндеп ашылып жатыр. Бұл сыныптың мақсаты: әр сыныптағы мүмкіндігі шектеулі оқушыларды бір сыныпқа топтастырып, әр оқушыға жекелеп сыныбы мен оқу бағдарламасына сай білім беру. Бұл сынып ашылғанымен өз алдына үлкен қиыншылықтары бар. Себебі:

• -    Біріншіден, бұл сыныпқа кей мектептерде әртүрлі сыныптан жиналған оқушылар оқиды.

• -    Екіншіден, олардың жас ерекшелігі әртүрлі болғандықтан әр сыныпқа өзінің сыныбына сәйкес білім берілу керек.

• -    Үшіншіден, білім беру бағдарламасының әртүрлілігі.

• -    Төртіншіден, мұндай сыныпқа сабақ беретін пән мұғалімдерінің арнайы педагогикалық білім көлемінің аздығы.

Осының нәтижесінде балаларды оқытудың бірінші сатысынан – ақ қиыншылықтарға тап болады. Мұғалімдер бұл қиыншылықтарды субьективті талдап бала дамуындағы кемістіктерін күрделендіреді. Мұндай интеграцияның салдарынан балаларға жалпы білім беру жүйесі ретсіз дамуын жалғастырады[2].

Инклюзив - сөзі латын тілінен аударғанда «өзімді қосқанда» ал, ағылшын тілінен аударғанда «араластырамын» деген мағынаны білдіреді. Инклюзивті білім берудің мақсаты: Даму мүмкіндігі шектеулі балаларды қалыпты балалармен бірге білім беру. Яғни адамның жынысына , дініне, шығу тегіне қарамастан тең құқылы жеке тұлға ретінде білім беру жүйесі болып табылады. Инклюзивті білім беру - мүмкіндігі шектеулі балаларды оқытып -үйретудің бір формасы. Бұл арнаулы білім беру жүйесінде дәстүрлі түрде қалыптасқан және даму үстіндегі формаларды ығыстырмайды. Нағыз инклюзивті білім берудің 2 жүйесін жалпы және арнаулы жүйелерді бір-біріне жақындастырады. Жалпы білім беретін мектепте мүмкіндігі шектеулі оқушыларды бірлесіп (интеграциялы түрде) оқуын ұйымдастыру болып табылады. Қазақстан Республикасының 11.07.2002 жылғы «Кемтар балаларға әлеуметтік – медициналық, педагогикалық - психологиялық түзеу арқылы қолдау туралы» № 343 заңы бойынша ТДО сыныптары үйден оқыту, үйден әлеуметтік көмек көрсету, көмекші бағдарлама, арнайы (ПДТ) бағдарлама бойынша куәлік беру ережелерін және мүмкіндігі шектеулі балаларды қорғау, қамқорлау, диагнозын анықтау, емдеу, оңайлату, тәрбиелеу, оқыту, қатарға қосу мәселелері бойынша жаңадан шыққан заң, қаулы, ереже тәртіптерінде қаралған. Инклюзивті білім беру – ерекше мұқтаждықтары бар балаларды жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инkлюзивтi оцыту - даму мYMkiнgiгi шеkтеулi балалардыц цалыпты gaмыFaн балалармен бірге әлеуметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мaцcaтынgaFы жецiлgетiлген оцыту жYЙеci. Инkлюзивтi оцыту - барлыц балаларға мектепке дейінгі оқу орындарында мектеп және мектепке өміріне белсене цaтыcуFa мумkiнgik береgi. Инkлюзивтi оцыту - оцушылардыц тец цуцыFын аныцтайды жэне ужым ic-эрекеыне цaтыcуFa мумkiнgik береgi. Аgaмgaрмен цaрым - цатынасына цaжеттi цaбiлеттiлikтi gaмытуFa MYMkiHgik береgi. Инkлюзивтi оцыту - барлыц балалардыц муцтaжgыFын еckеретiн ерекше қажеттілігі бар балалардың білім алуын қамтамасыз ететін жалпы білім үрдісінің дамуы. Инклюзивті білім беру балалардың оқу үрдісіндегі қажеттіліктерін қанағаттандырып, оқыту мен сабақ берудің жаңа бағытын ецдеуге талпынады. Егер инkлюзивтi оцытудыц оцыту мен сабац беруге енгізілген өзгерістері тиімді болса, онда ерекше қажеттіліктері бар балалардың жағдайын да өзгертеді. Инклюзивті білім беруді ашқан мектептерде оқыған балалар адам құқығы туралы білім алуға мүмкіндік алады. Инклюзивті оқыту балаларды жалпы білім беру үрдісіне толық енгізу және әлеуметтік бейімделуңне, жынысына, шығу тегіне, дініне қарамай балаларды айыратын kеgергiлерgi жоюFa ата - аналарын белcенgiлikkе шaцыруFa балалардыц тузеу - педагогикалыц жэне элеуметтik цaжеттiлikтерiн арнайы қолдау, қоршаған ортаның балаларды жас ерекшеліктеріне бейімделуіне жағдай қалыптастыру, яғни жалпы білім беру сапасы сақталған тиiмgi саясат[3].

Инклюзивы бiлiм беруgiц негiзгi принциптерь Инклюзивы бiлiм беру -жалпы орта мектептерде мүмкіндігі шектеулі балаларды дені сау балалармен бiрге оцыту;

Инkлюзивтik бiлiм беру негiзiнgе - барлыц agaмgaрFa тец цaрым -цатынас, балалар арасында gиckриминaцияны болgырмaу;

Арнайы бiлiм беруgi цажет ететiн бaлaлaрFa арнайы жaFgaй жасау.

ЖYciпбеk Аймaуытов айтцандай: « МyFалiм icmereH ici ешмдц берекелi болуын тiлece, aуeлi ез цызметш шын квщлмен жацсы корсш» деген екен. Олай болса, өз мамандығын шексіз сүйе білген маман иесі ғана үздіксіз ізденіс пен асқан шыдамдылық, қажырлы еңбектің арқасында мүмкіндігі шектеулі балаларды тузете - gaмытa оцытудыц негiзi ЖYЙеci инkлюзивтi бiлiм беруgiц практикалық адымы неғұрлым ерте ғылыми теориямен өзіндік үндестігін тапса, баланың біліміне, оның болашағына үлкен сәулесін түсіріп, бала өмірін дурыс бaFытцa багыттары cезciз[4].

Дорыта айтцанда, Ацпараттыц - kоммуниkaциялыц технологияны қолдануда мұғалім мен оқушының өзара бірігіп орындайтын әрекетінің нәтижелі болуы, көп жағдайда, оқушылардың ақпаратты қабылдауға зейінін қоюға және соны біраз уақыт ұстап тұруға байланысты болып келеді. Ацпараттыц - kоммуниkaциялыц технологияны цолданып, оцушылардыц зейiнiн сацтап устаудыц бiрнеше жолы ретiнgе - эcерленуgi kYшейтуgi, зейiн қоюды тікелей талап етуді, енжарлық пен алаңғасарлықты жоюға қарсы

әрекет жасау, сабақты қызықты ұйымдастырылуы. Ақпараттық -коммуникациялық технологияны қолдана отырып сабақ беруде оқушылардың зейінінің мынадай психологиялық ерекшеліктерін ескеріп, реттеп отыру керек. Оқушының тұрақтылығы, зейінінің дұрыс бөлініп отыруы, зейінін басқаға ауыстыруы. Осындай амалдарды қолданып, оқушылардың сабақ барысында талдау, салыстыру, қорытындылар жасау, соның арқасында сабақ оқуға деген жағымды мотивация қалыптастыру мүмкін болады. Қазіргі уақытта білім беру үрдісінде мұғалімдердің әр түрлі компьютерлік технологияларды қолдану мүмкіндігі төмен екендігін айқындадық, бұл жағдай олардың ақпараттық - коммуникациялық технологияны құралдарын қолдануда кәсіби дайындықтан өтпегендігін білдіртеді, осы фактор оларды Ақпараттық - коммуникациялық технологиядың қолдану мүмкіндігінде қиындық туғызғандықтан, белгілі бір ішкі үрей пайда болатыны белгілі. Осыдан кейін мынадай мәселе туындайды: болашақ бастауыш сынып мұғалімдеріне инклюзивті білім беру аясында жұмыс жасау дағдыларына үйрету, білімдер беру мен технологияларды қолдану негіздеріне оқыту мен оқу үдерісіне оларды тиімді интеграциялау және қолжетімді технологиялар арқылы жетістікке жету қажеттілігін қанағаттандыру болып табылады. Қазіргі заманның жоғарғы оқу орны түлектері, өзінің алдындағы бітірушілерінен қарағанда компьютерлік технологияларды қолдануы құзіреттілігі жоғары десек қателеспейміз. Мүмкіндігі шектеулі балалардың әлеуетін тиімді ашу үшін білім беру үдерісінің дәстүрлі тәжірибеге сәйкес сандық технологияларды ұтымды қолдануға болады. Бұл үдерісте жеке рөл оқытушыға беріледі: ол белгілі бір балаға психологиялық дамуы мен коммуникативтік дағдылар қалыптастыру бойынша қандай құралдар пайдаланатынын және оң әсер беретінін анық білуі тиіс.

Пайдаланылған әдебиеттер:

• 1.    Республикалық ғылыми – әдістемелік журнал №2 2016 ж

• 2.    «Қазақстан Республикасының білім беруді дамытудың 2014 -2020 жылға арналған Мемлекеттік бағдарламасы» Астана, 2014 ж

• 3.    А. А. Байтұрсынова «Арнайы педагогика: проблемалары мен даму болашағы» Алматы, 2010 ж

• 4.    Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық педагогикалық түзету арқылы қолдау туралы. ҚР 2002ж №343 заңы