Интеллектуал мулк хисобни айрим масаллари
Автор: Платов Х., Абдурасулов Ж.А.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 5-2 (96), 2022 года.
Бесплатный доступ
Мақолада интелектуал мулк объектлари ҳисобни айрим масаллари ва интелектуал мулкнинг ўзига хос белгилари кўришингиз мумкин. Интелектуал мулкни корхоналар мисолида кўришингиз мумкин
Intellectual property, intangible assets, research, development, depreciation
Короткий адрес: https://sciup.org/140300347
IDR: 140300347
Текст научной статьи Интеллектуал мулк хисобни айрим масаллари
Калит сўзлар : интеллектуал мулк объектлари, номоддий активлар, илмий-тадқиқот ишлари, тажриба-конструкторлик ишлари, амортизация.
Жаҳон мамлакатларининг глобаллашуви жараѐнида Ўзбекистонда иқтисодиѐтни ислоҳ этиш вa модернизaция қилиш йўлидaги изчил ҳaрaкaтлaрни кучaйтириш, улaрни янги, янaдa юқори босқичгa кўтaриш устувор вазифа қилиб белгиланган. Бу вазифаларнинг ижросини сўсиз таъминлаш провардида Ватанимиз тараққиѐтини янада юксалтириш ва халқимиз фаровонлигини оширишга қаратилган бўлиб, бунда хал қилувчи омил сифатида интеллектуал мулк муҳим ахамият касб этмоқда.Бугунги кунга келиб, интеллектуал билим, интеллектуал бойликка интилиш ҳар қайси миллат ва давлат учун кундалик ҳаѐт мазмунига айланмаса,бундай давлат жаҳон тараққиѐти йўлидан четда қолиб кетиши муқаррар.
Интеллектуал мулк соҳасини ривожлантириш мамлакатимизнинг жаҳон интеграциясидаги асосий омил эканлигидан келиб чиқиб, интеллектуал мулк объектларини муҳофаза қилиш тизимини такомиллаштириш, шунингдек, 2017 — 2021 йилларда Ўзбекистон
Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ”Ҳаракатлар стратегиясида” белгиланган вазифаларни изчил амалга оирлган Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори, 28.01.2021 йилдаги ПҚ-4965-сон да келтриб ўтилган.
Моҳиятига кўра Интелектуал мулк объектлари қаторига жисмоний шаклга эга бўлмаган, лекин корхона фаолиятида унинг бошқа активлари қаторида қатнашиб даромад келтирувчи маблағлар киритилади.
Интелектуал мулкнинг ўзига хос белгилари қуйидагилардан иборат: буюмлашган кўринишга эга эмаслиги; узоқ вақт давомида ишлатилиши; корхонага фойда келтириши; уларни ишлатишдан олиниши мумкин бўлган фойда ҳажмининг нисбатан юқори даражадаги ноаниқлиги.
Интелектуал мулкнинг моҳиятига кўра хусусиятларини кўриб чиқамиз: саноат интеллектуал мулк объектларига кашфиёт ҳуқуқи, саноат намуналари, товар белгилари, савдо маркалари, хизмат кўрсатиш белгилари киради. Кашфиёт ҳуқуқи кашфиёт эгасига қарор қабул қилиш учун махсус берилган ҳуқуқдир. Кашфиётларни муҳофаза қилишнинг энг кўп тарқалган тизими уларни патентлашдир.
Патент - бу юридик жиҳатдан тан олинган ва рўйхатга олинган мутлақ
ҳуқуқдир.
Савдо маркалари - компанияларга, маҳсулот ёки хизматларга оид берилган номлар, рамзлар ёки бошқа хил (аниқлаб берувчи) идентификациялар. Улар эгалик қилишни асослаш учун рўйхатга олиниши, рўйхатга олинганлари эса - уларнинг фаолият муддатларини маълум бир даврга узайтириш асосида янгиланиб бориши мумкин
Товар белгилари бирорта корхона товар (хизмат)ларини бошқа корхоналар товарлари ёки хизматларидан фарқлаш учун хизмат қиладиган белгилардир.
Маълумки интеллектуал мулк объектлари бухгалтерия ҳисобининг узоқ муддатли активлари, яъни номоддий активлар сифатида тан олинади.Номоддий активлар - ишлаб чиқариш, ишлар бажариш, хизматлар кўрсатиш ва товарларни сотиш жараѐнида фойдаланиладиган, моддий-ашѐвий мазмунга эга бўлмаган мол-мулк объектлар бўлиб, қуйидагилардан ташкил топади:
биринчидан, интеллектуал мулк объектлари (Intellectual Property);
иккинчидан, ташкилий харажатлар (organization costs);
учинчидан, гудвилл (goodwill).
Интеллектуал мулк объектларининг дастлабки қиймати шаклланишида бухгалтерия бошланғич ҳужжатлари муҳим аҳамият касб этади. Бунда интеллектуал лицензиялар, сармояларига интеллектуал шартномалар объектларига
мулк объектларини тасдиқловчи ҳужжатлар: патент, гувоҳномалар, мулкий ҳуқуқларни корхонанинг устав ўтказиш ҳақидаги таъсис ҳужжатлари, корхона ва мулк объектларининг ишлаб чиқувчилари ўртасидаги ѐки муаллифлик шартномалари, интеллектуал мулк бўлган ҳуқуқлар бепул топширилишида қабул қилиш- топшириш далолатномалари бўлиши мумкин.
1-жадвал
“UNLIMITED IDEAS” МЧЖнинг бухгалтерия баланси (минг/сўм).
Кўрсаткичлар номи |
Сатр коди |
Йил бошига |
Йил охирига |
1 |
2 |
3 |
4 |
АКТИВ |
|||
Номоддий активлар: Бошланғич қиймати (0400) |
020 |
32 273 |
39 374 |
Амортизация суммаси (0500) |
021 |
14 662 |
20 995 |
Қолдиқ (баланс) қиймати (сатр 020-021) |
022 |
17 611 |
18 379 |
1-бўлим бўйича жами (сатр 012+022+030+090+100+110+120) |
130 |
85 590 241 |
61 414 140 |
Баланс активи бўйича жами (сатр 130+390) |
400 |
250 278 679 |
256 878 752 |
Интеллектуал мулк объектнинг балансга олиниши тартибини қуйидаги мисол орқали кўриб чиқамиз. Масалан, “Unlimited Ideas” мчжнинг 2021 йил 1 январ ҳолатига бўлган молиявий ҳисоботларида 31600,0 минг сўм қийматига тенг бўлган интеллектуал мулк объект (номоддий актив) мавжуд. Ушбу объект дастурий таъминот кўринишига эга. Бу “Unlimited Ideas” компанияси билан “Инновация ва информатизациялаш бўйича тармоқлараро стратегик Марказ” ўртасида тузилган шартномасига мувофиқ ишлаб чиқилган эди.
Умуман, интеллектуал мулк объектлари ҳисоби бўйича асосий муаммолар сифатида қуйидагиларни белгилаш мумкин:
биринчидан, бухгалтерия ҳисобининг объекти сифатида интеллектуал мулк объектларнинг туркумланиши;
иккинчидан, интеллектуал мулк объектларининг келиб тушишини ҳисобга олишда дастлабки ҳужжатлаштириш;
учинчидан, интеллектуал мулк объектларининг бошланғич қийматини шакллантириш;
тўртинчидан, интеллектуал мулк объектлари билан боғлиқ солиқ тўловлари;
бешинчидан, интеллектуал мулклардан фойдаланишда уларга амортизация (ҳисоблаш)ни татбиқ этиш;
олтинчидан , молиявий ҳисоботларнинг ишончлилигини таъминлаш мақсадида интеллектуал мулкларни ҳисоботларда акс эттириш ва ҳоказо.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати
-
1. Shirinov, U. (2020). ACCOUNTING IN THE DIGITAL ECONOMY: SIGNIFICANCE AND ADVANTAGES. International Finance and Accounting , 2020 (3), 23.
-
2. Shirinov, U. (2017). The ways of accounting over telephone communication services in the existence of billing systems. TRANS Asian Journal of Marketing & Management Research (TAJMMR) , 6 (2and3), 23-31.
3.Abduxalilovich, S. U., & Azamat o’g’li, B. A. (2021, March). IMPROVEMENT OF ACCOUNTING OF INCOME FROM COMMUNICATION SERVICES. In
Euro-Asia Conferences
(Vol. 3, No. 1, pp. 108-111).
-
4. Ширинов, У. А. (2019). ТЕЛЕФОН ХИЗМАТЛАРИДАН ОЛИНАДИГАН ДАРОМАДЛАР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Интернаука , (2-2), 83-85.
-
5. Ширинов, У. А. (2019). УЧЕТ РАСХОДОВ В СУБЪЕКТАХ ОКАЗЫВАЮЩИХ УСЛУГИ ТЕЛЕРАДИО. Интернаука , (5-2), 19-21.
-
6. Shirinov, U. A. (2018). TELERADIO XIZMATLARINI KO ‘RSATUVCHI SUB’EKTLARDA HARAJATLAR HISOBI. Turizm ilmiy-amaliy elektron jurnali , 1 (1), 96-100.
-
7. Ширинов, У. А. (2021). IMPROVING INCOME ACCOUNTING IN
-
8. Ширинов, У. А. (2021). CONCEPTUAL ISSUES OF SEGMENTARY AUDIT IN COMMUNICATION ENTERPRISES. Экономика и социум , (7), 554-558.
-
9. Ширинов, У. А. (2021). AUDITORY ANALYSIS OF COMMUNICATION ENTERPRISES SEGMENTS. Экономика и социум , (7), 550-553.
COMMUNICATION ENTERPRISES. Мировая наука , (7), 93-97.
"Экономика и социум" №5(96) 2022
Список литературы Интеллектуал мулк хисобни айрим масаллари
- Shirinov, U. (2020). Accounting IN THE DIGITAL ECONOMY: SIGNIFICANCE AND ADVANTAGES.International Finance and Accounting, 2020(3), 23.
- Shirinov, U. (2017). The ways of accounting over telephone communication services in the existence of billing systems. TRANS Asian Journal of Marketing & Management Research (TAJMMR), 6(2and3), 23-31.
- Abduxalilovich, S. U., & Azamat o'g'li, B. A. (2021, March). IMPROVEMENT OF ACCOUNTING OF INCOME FROM COMMUNICATION SERVICES. In Euro-Asia Conferences (Vol. 3, No. 1, pp. 108-111).
- Ширинов, У. А. (2019). ТЕЛЕФОН ХИЗМАТЛАРИДАН ОЛИНАДИГАН ДАРОМАДЛАР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Интернаука, (2-2), 83-85.
- Ширинов, У. А. (2019). УЧЕТ РАСХОДОВ В СУБЪЕКТАХ ОКАЗЫВАЮЩИХ УСЛУГИ ТЕЛЕРАДИО. Интернаука, (5-2), 19-21.
- Shirinov, U. A. (2018). TELERADIO XIZMATLARINI KO ‘RSATUVCHI SUB'EKTLARDA HARAJATLAR HISOBI. Turizm ilmiy-amaliy elektron jurnali, 1(1), 96-100.
- Ширинов, У. А. (2021). IMPROVING INCOME ACCOUNTING IN COMMUNICATION ENTERPRISES. Мировая наука, (7), 93-97.
- Ширинов, У. А. (2021). CONCEPTUAL ISSUES OF SEGMENTARY AUDIT IN COMMUNICATION ENTERPRISES. Экономика и социум, (7), 554-558.
- Ширинов, У. А. (2021). AUDITORY ANALYSIS OF COMMUNICATION ENTERPRISES SEGMENTS. Экономика и социум, (7), 550-553.