“Логистик сервис” ва “логистик хизмат” тушунчаларининг замонавий когнитив талили

Автор: Бабаев Н.

Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium

Рубрика: Основной раздел

Статья в выпуске: 6-2 (97), 2022 года.

Бесплатный доступ

Мазкур мақолада логистика сервис ва логистика хизмат тушунчаларининг замонавий тушунчалари, когнитив таҳлили ва имкониятлари ифодалаб берилган.

Логистика, логистик сервис, логистик хизматлар

Короткий адрес: https://sciup.org/140300469

IDR: 140300469

Текст научной статьи “Логистик сервис” ва “логистик хизмат” тушунчаларининг замонавий когнитив талили

Ўқув ва илмий адабиётларда

“логистика хизмати”

ёки “логистик

сервис” тушунчаси етарлича батафсил кўриб чиқилмаган, бу тушунча билан боғлиқ масалалар ҳал этилмаганлигича қолмоқда. Шу туфайли

ҳанузгача бу тушунча бир маъноли талқинга эга эмас ва асослашни талаб қилади. Шуни таъкидлаш керакки, ушбу концепция товарларни бозорга олиб чиқиш тизимида асосий ҳисобланади, уни сотиш самарадорлиги ва умуман корхонанинг рақобатбардошлиги бевосита логистика хизмати даражасига боғлиқ.

Харидор ўзига етказиб берилган товарлар учун ҳақ тўлаб, "хизмат" деган умумий тушунча билан бирлаштирилган етказиб бериш жараёнида унга кўрсатиладиган зарур қўшимча хизматларнинг кенг доирасига ишониш ҳуқуқига эга. Ушбу концепция жуда кенг талқинга эга. Умуман олганда, "хизмат" атамасининг бир нечта талқинлари мавжуд. Хусусан, у хизмат кўрсатувчилар ва истеъмолчилар (тор маънода) ўртасида тўғридан-тўғри алоқани талаб қиладиган хизматларнинг бир қисмини ёки шахсга хизмат кўрсатишга қаратилган хизмат кўрсатиш соҳасининг алоҳида таркибий қисмини белгилаш сифатида ишлатилади.

Истеъмолчилар (кенг маънода), хизматни алоҳида хизматлар сектори сифатида кўрадилар. Чет эл амалиётида "хизмат" тушунчасининг иккинчи талқини "сервис" ибораси кўпроқ ишлатилади. Шуни таъкидлаш керакки, инглиз тилида "сервиc" ва "хизмат" сўзларидан синоним сифатида фойдаланилади (инглизча service - сервиc, хизмат). Аммо рус тилида хизмат жараён ёки жараён натижаси сифатида талқин қилинади. Гарчи жараён ҳақида гапирадиган бўлсак, "хизмат" атамасини ишлатиш тўғрироқ бўлади. Р.В. Шеховцов сервиснинг қуйидаги умумий талқинини таклиф қилган: "Харидорларга(истеъмолчиларга) уларнинг эҳтиёжларини самарали қондириш учун хизмат кўрсатиш жараёнида кўрсатиладиган ягона саноатлашган, институтсионал ёки ижтимоий хусусиятга эга бўлган хизматлар тўплами" [8, п. 110].

Адабиётларда "логистик сервис" тушунчаси кўплаб олимлар томонидан кўриб чиқилган бўлсада, аммо ҳозиргача ягона талқини мавжуд эмас. А.М. Гаджинскийга кўра логистик сервис "тарқатиш жараёни билан узвий боғлиқ бўлиб, товарларни етказиб бериш жараёнида кўрсатиладиган хизматлар тўпламидир" [216]. А.И. Дрожжин ҳам шунга ўхшаш фикрга эга бўлиб, ушбу хизматлар нафақат етказиб бериш жараёнида, балки маҳсулотларга буюртма бериш, сотиб олиш ва ундан кейинги хизмат кўрсатиш жараёнида ҳам тақдим этилишини таъкидлайди [4, п. 56]. "Тижорат логистикаси" дарслиги муаллифлари логистик сервисни "моддий ва маълумотлар оқимини бошқариш жараёнида истеъмолчилар талабини максимал даражада қондиришни таъминлайдиган номоддий логистик операциялар тўплами" деб таърифлайдилар. Т.Н. Скоробогатова ушбу тушунчага "логистик сервис-бу хизмат оқимларини бошқаришдир"деб таъриф беради.[6, п. 86]. В.И. Сергеевнинг таъкидлашича, логистик сервис “ҳар бир маҳсулотни ўз вақтида, жойига етказиб бериш орқали, улардан самарали фойдаланишни таъминлай оладиган логистик тизим фаолиятинниг натижасидир” [5, п. 270].

Биз логистик сервисни моддий, молиявий ва ахборот оқими жараёнида корхона ва истеъмолчи ўртасидаги алоқани таъминловчи логистик операциялар ва функциялар мажмуи сифатида тушунишни таклиф қиламиз.

Логистик сервис турларини таснифлаш уни ташкил этиш ва бошқариш жараёнларида муҳим амалий аҳамиятга эга. Логистик сервисни таснифлашда турлича ёндашувлар мавжуд. Таснифлашда [2, 4, 7] манбаъларнинг муаллифлари бир хил фикрдалар ва улар логистик сервиснинг қуйидаги турларини ажратиб кўрсатишади. Аммо муаллифлар ишларида таснифлаш тамойилларини келтиришмаган:

  • 1.    Истеъмолчи талабини қондириш сервиси - хизматлар кўрсатиш ва уни режалаштириш соҳасида компания сиёсатини аниқлаш. Бу сиёсат

  • 2.    Саноат (ишлаб чикариш) талабини кондириш сервиси-яъни ишлаб чикарилаётган ма^сулотларга хом ашё ва моддий ресурсларни етказиб бериш буйича хизмат курсатишнинг таклиф этилаётган турларининг йиFиндисини, яъни моддий ресурсларни сотиб олиш шартномаси тузилган пайтдан то ма^сулот етказиб берилгунга кадар истеъмолчига курсатиладиган хизматлар мажмуини камраб олади (кайта куриб чикиш ва узгартириш, урнатиш ва ишга тушириш, синов, носозликларни бартараф этиш, ходимларни укитиш, фойдаланишни ташкил этиш).

  • 3.    Сотишдан кейинги сервис-мах,сулотнинг бутун х,аётий даври давомида мавжуд иктисодий шароитларда товардан самарали фойдаланишни таъминлаш учун зарур булган хизматлар мажмуаси (ишлаш кафолати, мониторинг. таъмирлаш ишлари, таъмирлаш ходимларини укитиш, алмаштириб бериш).

  • 4.    Ахборот хизмати сервиси-ахборотни кайта ишлаш ва узатишнинг замонавий техник воситалари (реклама фаолияти, каталоглар ва нарх-наволар, техник х,ужжатлар, кабул килиш коидалари ва кафолатлари) ёрдамида истеъмолчига ма^сулот ва уларга техник хизмат курсатиш туFрисидаги маълумотларни такдим этиш.

  • 5.    Молия-кредит хизматлари сервиси-турли хил тулов вариантлари мажмуидан иборат, жумладан, товарни олгандан кейин, булиб-булиб тулаш, транзаксия вактида белгиланган нарх буйича туловнинг фючерс шакллари, мижозларга такдим этиладиган турли чегирмалар ва имтиёзлар, шунингдек, кредитлашнинг турли шаклларини таклиф килиш.

мижозларга хизмат курсатиш даражасининг барча характеристикасини камраб олади (етказиб бериш муддати, етказиб бериш учун доим дайёрлик ва етказиб бериш частотаси, ишончлилиги ва уз вактидалиги, мураккаблиги, сифати, х,ажми, юклаш ва тушириш, буюртма бериш усули).

Т.Н.Скоробогатова логистик сервиснинг куйидаги таснифини таклиф килади [6, п. 88]:

  • 1.    Вакт параметрига кура логистик сервис куйидаги уч турга ажратилади:

  • а)    сотишдан олдинги сервис-хизматлар курсатиш буйича компания сиёсатини аниклаш, шунингдек, сервис турлари буйича сотиш хажмини режалаштириш;

  • б)    логистик сервис буйича режалаштирилган ишлар(мажбуриятлар)ни бажариш-буюртмаларни кабул килиш ва уларга ишлов бериш, ассортиментни шакллантириш, кадоклаш, юк бирликларини шакллантириш, товарларнинг харакати туFрисидаги маълумотларни такдим этиш ва бошкалар;

  • в)    сотишдан кейинги сервис-кафолатли хизмат курсатиш, мижозларнинг даъволарини куриб чикиш мажбуриятлари, алмаштириб бериш ва бошкалар.

  • 2.    Тулов шаклига кура логистик сервис пуллик ва бепул турларга булинади. Бепул сервис-бу муомала харажатлари(ни хисоблашда) калькуляциясида хисобга олинадиган хизматлар мажмуини акс эттириб, улар

  • 3.    Хизмат мазмунига кўра логистик сервис моддий ва номоддий турларга бўлинади. Моддий хизматлар тўғридан-тўғри товар-млддий бойликлар оқимига йўналтирилади, яъни сервис хизмат оқимга кўрсатилади. Номоддий хизматлар оқимларни бошқариш(диспетчерлаш), маслаҳатлар бериш билан боғлиқ. Сўнгги пайтларда уларнинг улуши кескин ошмоқди.

  • 4.    Йўналиш бўйича тўғридан-тўғри ва билвосита логистика хизматлари фарқланади. Тўғридан-тўғри хизмат шартнома бўйича тақдим этилади. Билвосита хизмат кўрсатиш ҳамкорлик учун шароит яратишга қаратилган

  • 5. Эҳтиёжларга мослашиш даражасига кўра логистик сервис стандартлаштирилган ва индивидуаллашган хизмат турларига бўлинади. Стандартлаштирилган хизмат мижозларга тез-тез керак бўладиган хизматлар тўпламини ўз ичига олади. Унинг афзаллиги - ташкилотнинг нисбатан паст харажатлари. Индивидуал хизмат, бир томондан, мижоз ва унинг муаммоларини чуқур билишни талаб қилса, иккинчи томондан, мослашувчан хизмат кўрсатиш технологиялари, тегишли жиҳозлар ва ходимларнинг мавжудлигини назарда тутадиган эҳтиёжларни қондиришнинг оптимал усулларини талаб қилади.

  • 6.    Ташкил этиш шаклига кўра логистик сервис марказлаштирилмаган (ўз-ўзидан амалга ошириладиган) ва ўз-ўзига хизмат кўрсатиш (истеъмолчи ўз номидан ва ўз ҳисобидан хизмат кўрсатишни ташкил қилади) турларига бўлинади.

  • 7.    Кўлами бўйича логистик сервис маҳаллий ва минтақавий, миллий ва халқаро тоифаларга бўлинади. Бундай таснифлаш логистика хизматларининг ички ва халқаро бозорининг ўзига хос хусусиятлари, тадбиркорлик фаолиятини ташкил этиш ва амалга оширишни тартибга солувчи қонунчилик базаси билан боғлиқ.

Сотишдан олдинги сервис куйидаги хизматларни уз ичига олади: махсулотни савдо нуктасигача етказиб бериш, юклаш-тушириш ва ташиш операциялари пайтида юзага келган нуксонларни бартараф этиш, урнатиш, шунингдек, махсулотни ташиш, саклаш, ишлатиш хусусиятлари буйича истеъмолчиларга маслахатлар бериш; ва б. Сотиш жараёнидаги сервис тижорат битими контрагентларининг шартнома шартларида курсатилган мажбуриятларига боглик булади. Савдодан кейинги сервис мохиятан савдо ва логистик операциялар иштирокчиларининг ўзаро боғлиқлигини кучайтириб, савдо жараёнининг узлуксизлигини таъминлайди.

етказиб бериш нархига киритилади. Одатда, буларга сотишдан кейинги кафолатли хизматлар киради. Пуллик логистик сервис-бу истеъмолчи алохида счёт-фактура асосида тулайдиган хизматлар тупламидир.

Юқорида айтилганларга асосланиб, логистик сервиснинг турлари турли мезонларга кўра гуруҳларга бирлаштирилиши мумкин бўлган жуда катта кўрсаткичлар билан тавсифланади, деган хулосага келишимиз мумкин, масалан: хизмат кўрсатиш вақтида тақдим этиладиган хизматлар номенклатураси, хизматлар миқдори, сифати, вақти, нархи, хизмат кўрсатиш ишончлилиги, хизматлар тўғрисида маълумот ва ҳ. Логистик сервис хизмат кўрсатиш соҳасидаги фаолият тури сифатида мавжуд анъанавий товарларга жой, вақт, шакл ва боша параметрлар бўйича қулайлик ва нафлилик каби янги хусусиятларни беради. Логистик сервис моддий ресурслар(оқими)дан фойдаланиш самарадорлигини, товарларга берилган янги хусусият, яъни етказиб бериш жараёнида сервис даражасини ошириш эвазига мижозларнинг қониққанлик даражасини ошириш имкониятини яратади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати.

  • 1.    Албеков, А.У. Логистика коммерции [Текст] / А.У. Альбеков, В. П. Федько, О. А. Митько. – Ростов н/Д: Феникс, 2001. – 511 с.

  • 2.    Аникин, Б.А. Логистика [Текст]: учебник/ Б.А. Аникин. – М.: Инфра-М, 2005. – 368 с.

  • 3.    Бауэрсокс Д., Клосс Д. Логистика: интегрированная цепь поставок / Пер. с англ. – М.: ЗАО "Олимп - Бизнес", 2001. – 640с.

  • 4.    Гаджинский, А.М. Логистика [Текст]: учебник для высших и средних специальных учебных заведений / А.М. Гаджинский. – М.: Дашков и Ко, 2010. – 484 с.

  • 5.    Дрожжин, А.И. Логистика [Текст] : учеб. курс (учебно-методический комплекс) / А.И. Дрожжин. – М.: Маркетинг, 2008. – 256 с.

  • 6.    Сергеев, В. И. Управление качеством логистического сервиса [Текст] / В.И. Сергеев // Логистика сегодня. – 2008. – № 5. – С. 270.

  • 7.    Скоробогатова, Т.Н. Логистика [Текст] : учеб. пособие / Т. Н. Скоробогатова. – Симферополь: ДиАйПи, 2005. – 116 с.

  • 8.    Хаксевер К., Рендер Б., Рассел Р., Мердик Р.. Управление и организация в сфере услуг, 2-е изд./ Пер. с англ. Под ред. В.В. Кулибановой. – СПб.: Питер, 2002., стр 43

  • 9.    Чудаков, А.Д. Логистика [Текст] : учебник / А.Д. Чудаков. – М.: Изд-во РДЛ, 2001. – 480 с. 8. Шеховцов, Р.В. Сервисная логистика [Текст] / Р.В. Шеховцов. – Ростов н/Д: АПСН СКНЦ ВШ, 2003. – 240 с.

"Экономика и социум" №6(97) 2022

Список литературы “Логистик сервис” ва “логистик хизмат” тушунчаларининг замонавий когнитив талили

  • Албеков, А.У. Логистика коммерции [Текст] / А.У. Альбеков, В. П. Федько, О. А. Митько. - Ростов н/Д: Феникс, 2001. - 511 с.
  • Аникин, Б.А. Логистика [Текст]: учебник/ Б.А. Аникин. - М.: Инфра-М, 2005. - 368 с.
  • Бауэрсокс Д., Клосс Д. Логистика: интегрированная цепь поставок / Пер. с англ. - М.: ЗАО "Олимп - Бизнес", 2001. - 640с.
  • Гаджинский, А.М. Логистика [Текст]: учебник для высших и средних специальных учебных заведений / А.М. Гаджинский. - М.: Дашков и Ко, 2010. - 484 с.
  • Дрожжин, А.И. Логистика [Текст]: учеб. курс (учебно-методический комплекс) / А.И. Дрожжин. - М.: Маркетинг, 2008. - 256 с.
  • Сергеев, В. И. Управление качеством логистического сервиса [Текст] / В.И. Сергеев // Логистика сегодня. - 2008. - № 5. - С. 270.
  • Скоробогатова, Т.Н. Логистика [Текст]: учеб. пособие / Т. Н. Скоробогатова. - Симферополь: ДиАйПи, 2005. - 116 с.
  • Хаксевер К., Рендер Б., Рассел Р., Мердик Р. Управление и организация в сфере услуг, 2-е изд./ Пер. с англ. Под ред. В.В. Кулибановой. - СПб.: Питер, 2002., стр 43.
  • Чудаков, А.Д. Логистика [Текст]: учебник / А.Д. Чудаков. - М.: Изд-во РДЛ, 2001. - 480 с. 8. Шеховцов, Р.В. Сервисная логистика [Текст] / Р.В. Шеховцов. - Ростов н/Д: АПСН СКНЦ ВШ, 2003. - 240 с.
Еще