Tomatdosh ekinlar agrobiosenozida uchraydigan zararkunandalar tasnifi

Kirish. Xozirda qishloq xo`jaligi mahsulotlarini yetishtirish bilan birga ularni zararkunandalardan himoya qilishning eng maqbul usullarini ishlab chiqish shuningdek, kam harajat qilgan holda yuqori foyda olish, eksport sahohiyatini oshirish dalzarb muammo bo`lib qolmoqda. Qishloq xo`jaligi sohasida o`z yechimini topmagan muammolar talaygina, har yili yangidan yangi kurash usullari ishlab chiqilishiga qaramasdan, zararkunanda hashoratlar zarari ortib bormoqda ularni sonini boshqarishda esa samarali usullarga ehtiyoj ortmoqda. O`simliklarni himoya qilishda birgina qo`yilgan xato butun boshli xosilni yo`q bo`lishiga olib kelishi mumkin. Shuni nazarga tutgan holda zararkunanda qishlovdan chiqish muddatlarini to`g`ri belgilab olish eng muhim tadbirlardan hisoblanadi va ularga qarshi kurash choralarini olib borish muddatlari belgilanadi.qanday kurash choralarini olib boorish ham muhimdir.

1.rasm. Baqlajonni kartoshka kolorado qo`ng`izi lichinkalari ( Lepitinotarsa decemlinata ) bilan zararlangan barg . (Rasm. D. Dehqonova)

Ilmiy tadqiqotlarimizni dastlabki bosqichini Andijon viloyatining ( 1-jadval ) turli xududlaridagi Tomatdosh ekinlar agrobiosenozida uchraydigan Lepidoptera turkumining asosiy oila vakillarini xisobga olish hamda sistematik tahlil qilishga qaratilagan bo`lsada, bu biosenozda boshqa zararkunandalarga ham qarshi kurash olib borishimiz kerak bo`ladi.

1-jadval.

Andijon viloyati Tomatdosh ekinlarga eng ko`p ziyon yetkazgan zararkunandalar

(Andijon viloyati 2021 y)

Izoh: Zararlanish darajasi (+++) ko`p, (++) o`rtacha, (+) kam

Biz o`z tadqiqot ishlarimizni 2021-yildan buyon Andijon viloyati Andijon tumanida joylashgan sabzavotchilik, poliz ekinlari va kartoshkachilik ilmiy tadqiqot instituti Andijon stansiyasiga qarashli ekin maydonlarida olib bormoqdamiz. Tajriba tizimi 4 ta variant va 4 ta qaytariqdan iborat.

Xulosa. 2021- yilda ilmiy tadqiqot maydonimizga ekilgan tomatdosh ekinlarda eng ko`p uchragan zararkunanda hashoratlardan o`rgimchakkana, kolorado qo`ng`izi, oqqanot, buzoqboshi, chigirtka kabi zararkunandalar uchradi va jiddiy zarar yetkazdi.

Tajriba maydonimizda ekilgan tomatdosh ekinlardan baqlajon ekiniga kolorado qo`ng`izi va buzoqboshi ko`p zarar yetkazgan. Ayniqsa o`rg`imchakkana tomatdosh ekinlariga kuchli ziyon yetkazdi. Ilmiy ishlarimizni keng ko`lamda o`rganishni bu yilgi rejamizga kiritdik.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

• 1.    X.X. Kimsanboyev , B.A.Sulaymonov, A.R.Anorboyev, A.A.Rustamov Entomologiya va fitopotologiya T-2017

• 2.    X.X.Kimsanboyeva . R.Sh. O`lmasboyeva, Q.X. Xalilov Umumiy va qishloq xo`jaligi entomologiyasi T-2002

• 3.    Sh.T.Xo`jayev, E.A.Xolmurodov Entomologiya, qishloq xo`jalik ekinlarini ximoya qilish va agrotoksikologiya asoslari T-2003

• 4. Sh.T.Xo`jayev O`simliklarni zararkunandalardan uyg`unlashgan ximoya qilishning zamonaviy usul va vositalari T-2015.

• 5.    SH.N.Madixonova. М,К, Мirzitova , Д.K Dehqonova, Особенности томата.

• 6.    A. Jumayeva, G. Abdullayeva , D.Dehqonova, Morphology, biology and measure of cotton bollworm ,2020

• 7. D.Dehqonova, M.Mirzaitova, Pomidor kuyasi ( Tuta absoluta ) bioekologiyasi va amaliy qarshi kurash tadbirlari. 2021

• 8.    R.J. Jacobsan, C.Bass Tuta absoluta : Investigating resistance to key insecticides and seeking alternative IPM compatible products , Agricultural and Horticultural Development Board -2015.

• 9.    P. Huermer , O. Karsholt . Gelechiidae , Microlepidoptera of Europe Vol.6 Apollo Books 2010.

• 10.    Tuts absoluta ( Tomato Leafminer) www.tutaabsoluta.com 2019.

• 11    EAST FRUIT Биопестициды для борьбы с томатной минирующей молью Tuta absoluta 2019

• 12.     https://www.eppo.int 2011

"Экономика и социум" №5(96) 2022