Ўзбек тилидаги асарлар муокамаси - тил ўрганишнинг муим омили

Автор: Абдуллажанова Н.Т.

Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium

Рубрика: Основной раздел

Статья в выпуске: 4-2 (95), 2022 года.

Бесплатный доступ

Maqolada o'zbek tilining rivoji, unda so'zlashuvchilarning so'z boyligini oshirishga doir fikrlar va takliflar berilgan.

Тил, адабиёт, тадқиқот, фармон, мутолаа, ўзбек тили

Короткий адрес: https://sciup.org/140293089

IDR: 140293089

Текст научной статьи Ўзбек тилидаги асарлар муокамаси - тил ўрганишнинг муим омили

Тил - миллатнинг кузгуси булиб, унда тарих - утмиш ва келажак жонланади. «Ҳар бир миллатнинг дунёда борлиғин кўрсатадурган ойинаи ҳаёти тил ва адабиётидур», дея эътироф этади Абдулла Авлоний. Бир миллатни йу^ килиш учун унинг тилини йук килиш кифоя. Тилни йук қилиш маънавиятни йўқ қилиш билан баробардир. Тилимизга эътибор сусайиб бораётганлиги ҳақида Абдулла Авлоний ўзининг «Туркий гулистон ёхуд ахлоқ» китобидаги «Ҳифзи лисон» мақоласида: «Миллий тилни йўқотмак миллатнинг руҳини йўқотмакдур. Ҳайҳот! Биз туркистонликлар миллий тилни сакламак бир тарафда турсун кундан-кун унутмак ва йўқотмақдадурмиз», дея бонг уради. Этибор беринг, юз йил аввал айтилган cўзларнинг долзарблиги ҳамон йўқолмаган. 1989 йилда

ўзбек зиёли қатлами она тилимизни ёқлаб овоз берганлари туфайли халқимиз ўзбек тили мақомини қайта тиклади.

Ўзбек тилининг халқимиз ижтимоий ҳаётида ва халқаро миқёсдаги обру-эътиборини тубдан ошириш, униб-усиб келаётган ёшларимизни ватанпарварлик, миллий анъана ва қадриятларга садоқат, улуғ аждодларимизнинг бой меросига ворислик руҳида тарбиялаш, мамлакатимизда давлат тилини тўлақонли жорий этишни таъминлаш максадида Узбекистон Республикаси Президентининг “Узбек тилининг давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавкеини тубдан ошириш чора-тадбирлари туFрисида”ги Фармони эълон килинди. Узбекистон

Республикаси Вазирлар Маҳкамаси тузилмасида Давлат тилини ривожлантириш департаменти, Алишер Навоий номидаги Ўзбек тили ва адабиёти университети ташкил этилди.

Мамлакатимизда х,амма тилларнинг орасида узбек тили давлат тили энг кўп ишлатилади. Таълим муассасаларида, давлат ташкилотларида, кискаси ^амма жойда алока биринчи навбатда давлат тилида булади. Узбек тилини ўз она тилиси деб ҳисобловчиларнинг тилни билиш даражаси қай даражада эканлиги қизиқарлидир. Бу борада ўтказилган кичик бир тадқиқотга эътибо беринг: 2017 йилда Самарқанд давлат университети ректорининг ташаббуси билан, университетнинг барча талабаларини ўзбек тили бўйича саводхонлик даражасини билиш учун, улардан диктант, баён ва эркин мавзуда иншо олинди. Диктант ёзиш бўйича биринчи ўринда ўзбек тили ва адабиёти факультетининг талабалари, уларнинг 27 фоизи «2», 73 фоизи «коникарли». Иккинчи уринда биология-кимё факультетининг талабалари, уларнинг 67 фоизи ўтган, 33 фоизи «2» баҳо олган. Бошка факультет талабаларининг такрибан ярми утган, ярми ута олмаган. Университет бўйича 52 фоизга яқин талаба ўтган, 48 фоизи эса диктантдан «2» бах,о олишган. Бунга тегишли энг сунгги маълумотга кура, СамДУга ўқишга қабул қилиш учун ҳужжат тошширган бир қисм абитуриентлар 5-6 мартадан ариза ёзган, битта шоввоз эса 59 марта ёзибди. Макола муаллифи ишлайдиган кимё булимида х,ам баъзи назоратлар ёзма шаклда ўтказилган. Баъзи талабалар «квант», «молекула» каби сўзларни тўғри ёзаолмайди. Ваҳоланки, бу сўзлар ўрта мактабда, лицей ва коллежда физика ва кимё фанларида утилади. Иншо олган мутахассисларнинг гапига Караганда, талабанинг она тилидаги суз бойлиги 500-1000 атрофида. Бундай сўз заҳираси билан ўз фикрини тингловчига (келажакда ўқувчига) \ар томонлама тушунарли ^илиб етказиш мумкин эмас экан. ^озир узбек тилига катта эътибор берилганга ўхшайди, қонун қабул қилинган, тест синовларидаги битта фан албатта она тили, махсус институт ташкил қилинди ва ҳоказо. Лекин шунга қарамасдан талабалар ўртасида утказилган кичик тадкикот шуни курсатадики, ах,вол ачинарли. Муаллиф масалани ечишга доир бир канча таклифлар берган.

Фикримизча тилни ривожлантириш учун илмий асосланган тадқиқот ва хулосаларга мурожаат қилиш лозим. Шунга боғлиқ равишда тадқиқотлар кўламини ҳам кенгайтириш зарур. Улар давлат миқёсида олиб борилаётган сиёсатни белгилашда му^им а^амиятга эгадир.

Мутахассислар эътиборни қаратиши лозим бўлган яна бир жиҳат ўзбек тили дарсликларини барча учун тушунарли ва содда тилда нашр этишдир. Ана шунда узлаштириш курсаткичлари ортиши мумкин.

Тилни ўрганишда бадиий адабиётнинг, китобнинг ўрни беқиёс. Шунинг учун тилни айнан ёшликда ўрганиш ва ўргатиш керак. Фикримизча, ўтилиши лозим бўлган фанлар қаторига бадиий адабиёт муҳокамасига бағишланган алоҳида фан жорий этиш мақсадга мувофиқ бўларди. Ушбу фаннинг халқ таълими, олий таълим тизимида ҳар йили ҳар бир синфда ўқитилиши зарур деб белгиланиши ўқўвчиларнинг сўз бойлиги ортишига олиб келади.

Фаннинг тахминий режаси қуйидагича: бир ойда битта ўзбек тилида чоп этилган жаҳон ёки ўзбек адабиёти намунаси танлаб олинади (буни режада белгиласа яхши бўлади). Асарни ўқувчи ўқийди, муҳокамага тайёрланади, тушунарли бўлмаган сўзларнинг маъносини топади, асар маъноси ва аҳамияти ҳақида иншо ёзади.

Албатта бу таклифга мутахассисларнинг фикрини ўрганиш муҳим. Китоб мутолааси тилимизнинг мавқеи, сўзлашувчиларнинг саводхонлигин ошириши шубҳасиз.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

"Экономика и социум" №4(95) 2022

Список литературы Ўзбек тилидаги асарлар муокамаси - тил ўрганишнинг муим омили

  • Ибодова Н. Қалбимизу руҳимизга кўзгу тил. https://yuz.uz/news/qalbimizu-ruhimizga-kozgu-til
  • Қувватов А. Ўзбек тилининг мавқеини ошириш: бунинг учун қандай чоралар кўрилиши керак? https://kun.uz/23717787
  • Ismoilov M. I. The status of intuitive forecasting in the environmental paradigm evolution //Scientific Bulletin of Namangan State University. – 2019. – Т. 1. – №. 6. – С. 214-218.
  • Ismoilov M. I. A new environmental (ecological) paradigm an important factor in ensuring of sustainable development //Theoretical & Applied Science. – 2019. – №. 10. – С. 666-668.
  • Ismoilov M., Shaydullayev N. Moral education: concept, essence, tasks //Theoretical & Applied Science. – 2020. – №. 2. – С. 658-660.
  • Ismoilov M. Ecological paradigm and the present society //Теория и практика современной науки. – 2017. – №. 5. – С. 21-24.
  • Ismoilov M. I. Towards the environmental paradigm: from irrational to rational //Теория и практика современной науки. – 2017. – №. 5. – С. 24-27.
  • Шайдуллаев Н. Обеспечение информационно-психологической безопасности в открытых информационных системах //Теория и практика современной науки. – 2017. – №. 4. – С. 909-912.
  • Shaydullayev N. Formation of intellectual culture in youth-demand of period //Экономика и социум. – 2020. – №. 5-1. – С. 140-142.
  • Jo‘rayev, X. teacher (2019) "“Turkistan collection” is an important resource in studying the history of the policy of the Russian Empire’s population migration to Turkistan," Scientific journal of the Fergana State University: Vol.2, Article 17. DOI: 93/99+(-32)+(282.1)
  • Juraev N. T. Russia's educational policy in turkestan //Экономика и социум. – 2020. – №. 3. – С. 53-56.
  • Жураев Х. Т. Взаимосвязь политики и религии //Теория и практика современной науки. – 2017. – №. 5. – С. 298-301.
  • Abdulahadovich X. A., Egamberdiyevna D. S., Tuxliboyevich J. R. H. Innovative approach to improving the effectiveness of higher education //Journal of Critical Reviews. – 2020. – Т. 7. – №. 7. – С. 1074-1076.
  • Muxiddinova K. The role of a mother in raising young people in the spirit of love to books //Инновационные подходы в современной науке. – 2021. – С. 73-77.
  • Muxiddinova X. The role of women’s in the education spiritual youth //Теория и практика современной науки. – 2018. – №. 3. – С. 42-44.
  • Мухиддинова Х. Г. Информация как средство психологического воздействия //Теория и практика современной науки. – 2017. – №. 4. – С. 625-628.
  • Мухиддинова Х. Г. РЕЛИГИЯ КАК СОЦИАЛЬНЫЙ ФЕНОМЕН //Теория и практика современной науки. – 2017. – №. 4. – С. 628-631.
  • Otaxonov A. The Importance Of Using Modern Pedagogical Technologies In Teaching Historical Sciences //Экономика и социум. – 2021. – №. 5-1. – С. 383-386.
  • Otaxanov A. The role of political and social views of the jaded thinkers in our national spiritual development //Экономика и социум. – 2019. – №. 6. – С. 57-59.
  • Khaydarov M. T., Otakhanov A. M. The role of ecological culture in family ceremony (as examples uzbeks in fergana valley) //Вестник современной науки. – 2015. – №. 11-1. – С. 42-44.
  • Otaxanov A. Relationship Between Politics And Religion //Экономика и социум. – 2019. – №. 6. – С. 54-56.
Еще
Статья научная