Жисмоний тарбия ва спорт соасида спорт хизматлари бозорини такомиллаштириш

КИРИШ

Ўзбекистон Республикасидаги ижтимоий-иқтисодий ислоҳотлар ва бозор иқтисодиѐтига босқичма-босқич ўтиш муносабатлари жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги таълим ва тарбиянинг янгича ѐндашувларини белгилаб берди. Жисмоний тарбия ва спорт соҳасига инновацион технологияларни жорий этиш ҳозирги кунда таълим тизими ривожланишининг ҳаракатлантирувчи йўналишларидан бирига айланиб бормоқда. Бунинг натижасида жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги таълим тизимини тубдан ислоҳ қилиш зарурати пайдо бўлди.

Шунинг учун маркетинг жамиятдаги юқори ўзгариш даражаси ва жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги таълимнинг паст кўрсаткичлари ўртасидаги талабни ва жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги таълим хизматларининг ҳақиқий таъминоти ўртасидаги кескинлашган қарамақаршиликларни бартараф этишга қодир. [1]

Маркетингни ўзлаштириш ва амалда қўллаш зарурати бугунги кунда жисмоний тарбия ҳаракатини ташкил этиш ва бошқаришнинг барча даражаларида тан олинган. Бироқ, жисмоний тарбия соҳасида маркетингни ривожлантиришнинг жуда мухимлиги ва унинг истиқболларига қарамай, ушбу масала бу соҳада қайта кўриб чиқиш ва такомиллаштиришни талаб қилади. Жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги маркетинг замонавий жамият ҳаѐтининг ажралмас бир қисми бўлиб, унинг зарурияти ва самарадорлиги бозор муносабатларининг замонавий ривожланиш даражаси, жисмоний тарбия ҳаракати ҳамда жамиятимизнинг мавжуд ижтимоий-маданий анъаналари билан боғлиқдир.

Жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги маркетинг стратегиялари талабаларнинг спорт ихтисослигига ўтиш ва тақсимланишини, уларнинг спортни фаол танлашини таъминлаш, жисмоний тарбия воситаларидан мустақил равишда фойдаланиш дарслари, қобилиятлари, кўникма ва малакаларини шакллантириш масаллалларига Набиева Н.М, Шаропова Н.Р, Азгальдов Г.Г, Зубарев, В.А, Сучилин, А. А,Верли, Х. П,Волкова, М.М., Звездова А.Блар ўз тааадқиқотларига тўхталиб ўтишган ва бу жараѐнни яхшилаш учун ўз таклифларини билдиришган.

Маркетинг жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги таълим хизматлари бозори тўғрисидаги маълумот манбаи сифатида ҳозирги вақтда асосан истеъмолчилар тўғрисида аниқ стратегик тушунча бўлмаган ва жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги таълим бозоридаги янги тамойилларни кузатиб борадиган амалий фан сифатида фаолият юритмоқда. Ҳозирги кунда ҳукуматимиз томонидан жисмоний тарбия ва спортни ривожлантириш, аҳолини соғломлаштириш ҳамда оммавий спорт турларини кенг тарғиб қилиш борасида бирқанча Фармон ва Қарорлар ишлаб чиқилган. Жумладан Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил, 24 январдаги “Ўзбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш чоратадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5924-сонли Фармони ва бошқа кўплаб қарорлар шулар жумласидандир.

Жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги маркетинг технологияларини такомиллаштириш ўқув хизматлари истеъмолчиларининг мақсадли гуруҳлари эхтиѐжларини аниқлаш, уни шакллантириш ва эхтиѐжларни қондиришга ѐрдам беради, бу эса ўз навбатида университетнинг рақобатбардошлигини таъминлайди.

Ушбу мақсадга қуйидаги шартлар бажарилган тақдирда эришиш мумкин:

• -    табакалаштирилган таълим хизматларини курсатиш оркали истеъмолчини “ютиб олиш”;

• -    минтаканинг таълим мухитини яхшилашга, жамиятнинг таълим эхтиежларини шакллантиришга таъсир курсатиш;

• -    университет укитувчи-профессорларининг касбий ма^оратини ошириш, уларнинг иш сифатини яхшилаш учун мотивациясини кучайтириш.

Жисмоний тарбия ва спортни ишлаб чиқариш соҳаси билан боғлиқ бўлмаган ҳолатда бошқариш ва унинг доирасида фаолият кўрсатадиган бозорни такомиллаштириш инсон, ижтимоий гуруҳлар ва умуман жамият эхтиѐжларини етарли даражада қондиришни таъминлашга имкон берадиган замонавий усул ва услубларни жорий этишни такозо этади.

Мавжуд ресурслардан оқилона фойдаланишни ҳисобга олган ҳолда ^амда жисмоний тарбия ва спорт хизматларига талаб ва таклиф уртасидаги энг мақбул мувозанат муаммосини ҳал қилиш. Жисмоний тарбия ва спортга хизмат кўрсатиш соҳасидаги корхоналар, муассасалар ва ташкилотларнинг маркетинг фаолиятини такомиллаштириш қуйидаги анъанавий маркетинг саволларига жавоб бериш билан тавсифланиши мумкин:

биринчидан, мавжуд маркетинг концепциясига мувофиқ, охирги истеъмолчи маркетинг муносабатлари ва ҳаракатларининг марказий сутъекти сифатида тан олинади. Айнан охирги истеъмолчи атрофдаги барча бозор субъектларини бирлаштиради, жисмоний тарбия ва спорт хизматлари, уларни хизмат кўрсатиш шартлари, педагогик технологиялар ва кадрлар бозор танловини амалга оширади, хизматлар кўрсатиш ва улар бўйича шартномалар тузиш жараѐнида фаол иштирок этади. Бунинг яна мухим ахамияти шундаки, мижоз ўзининг асосий позициясига қарамай, барча маркетинг субъектлари накида маълумотга эга булади.

иккинчидан, жисмоний тарбия ва спорт хизматлари маркетингида давлатнинг ѐрдами зарур, чунки бошқа хизматлар ва товарлар маркетингидан фарқли ўлароқ, айниқса давлатнинг тутган ўрни каттадир. Бунинг сабаби шундаки, жисмоний тарбия ва спорт соҳасида маркетинг салоҳиятини амалга оширишнинг муваффақияти асосан унга барча даражадаги давлат ҳокимияти ташкилотлари томонидан ѐрдам бериш буйича амалий чоралар билан белгиланади. [4].

учинчидан, жисмоний тарбия ва спортни молиялаштиришнинг асосий манбалари давлат бюджети маблағлари, жамоат ташкилотлари, турли фондлар, ҳомийлар бошқалар эканлигида намоѐн бўлади. Бундан шундай хулосага келиш мумкинки, бу ерда истеъмолчи ва самарали талаб манбаи бир-бирига туFри келмайди. Бу маркетингни мухим бир муаммоларидан бири бўлиб, “ким қанча миқдорда тўлашга тайѐр” деган саволга жавоб излаш учун жисмоний маданият ҳаракати маркетингига янги сармояларни излашни талаб килади. [5]

тўртинчидан, шуни таъкидлаш жоизки, жисмоний тарбия ва спорт хизматларини кўрсатадиган ва сотадиган корхона ва ташкилотларнинг жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги маркетингни такомиллаштириш, кўп жиҳатдан тегишли вазифаларни бажаришга мўлжалланган ходимларнинг маркетинг муваффа^иятига бо^ли^ булган - бозорни урганиш ва хизматни истеъмол қилиш жараѐнида унга ҳамкорлик қилишдан олдин маркетинг стратегиясини ишлаб чи^иш.

бешинчидан, ўқитувчи янги услубий методларни излашга ва такомиллаштиришга, таълим методлари, шакллари, воситаларини назорат ^илиш ва ба^олаш усулларини кенг доирада урганишга ундайдиган, университетнинг таълим тизимидаги дарсларни такомиллаштириш, талабаларга нисбатан индивидуал ендашувни ^уллаш лозим. [6]

Бу университетларни кўп босқичли ўқитиш тизимига олиб келади, бу эса ижодий рентабеллик даражаси билан интеллектуал рақобатнинг бозор шароитида ўзини англашга қодир бўлган янги шаклланишга, мутахассисларини тайѐрлашга сифатли эътибор беришни назарда тутади, шу билан бирга, талабалар фаоллигини ошириш учун дастур материалини қайта кўриб чиқишни тақозо этади.

Шундай қилиб, спорт маркетинги спорт ѐрдамида бозор эхтиѐжларидан келиб чиққан ҳолда ўзининг маҳсулотини фойдаланувчиларга йўналтиришдан иборат. Жисмоний тарбия ва спорт соҳасида маркетингни такомиллаштириш орқали биз талабани бевосита жисмоний тарбия ва спорт билан шуғулланишга ундаймиз. Маркетингни марказий предмети - бу шахс. Жисмоний тарбия ва спорт хизматларининг ягона охирги истеъмолчиси айнан шу шахсдир.

Университетнинг жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги таълим хизматлари маркетингининг мақсади ва мазмуни талаба шахсининг жисмоний тарбия ва спортини шакллантиришга, ѐши, индивидуал қизиқишлари ва эхтиѐжларини хисобга олган ҳолда унинг қобилиятларини тарбиялашга қаратилган шахсга йўналтирилган технологияларни тазарда тутган ҳолда ўқитишнинг анъанавий шаклларидан узоқлашишга қаратилган бўлиши мақсадга мувофиқдир

Шунингдек;

• - жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги маркетинг стратегиялари талабаларнинг спорт ихтисослигига ўтиш ва тақсимланишини, уларнинг спортни фаол танлашини таъминлайди;

• -жисмоний тарбия воситаларидан мустақил равишда фойдаланиш дарслари, қобилиятлари, кўникма ва малакаларини шакллантиришга қаратилади.

Бироқ, жисмоний тарбия ва спорт фаолиятида маркетингни такомиллаштиришнинг ижобий таъсирига қарамай, ушбу мавзуни илмий жиҳатдан ишлаб чиқиш ҳолати ҳозирги вақтда уни янада ривожлантириш учун етарли даражада эътибор қаратилмаяпти.

Бу маҳаллий ва хорижий олимларнинг асарларида ишлаб чиқилган маркетингнинг умумий назарияси иқтисодий ривожланган мамлакатларнинг саноат ишлаб чиқариш тажрибаси асосида яратилганлиги ва жисмоний тарбия ва спорт соҳасидаги хизмат кўрсатиш соҳаси шароитларига мослаштирилмаганлиги билан боғлиқ.

АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ

• 1.    Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил, 24 январдаги “Ўзбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш чоратадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5924-сонли Фармони.

• 2.    Набиева Н.М. Хизмат кўрсатиш корхоналарини ривожлантиришда маркетингнинг роли ва ўрни. “Сервис” Илмий-амалий журнали, 2020. - № 2, 127-131 б

• 3.    Жаҳонгиров Бурхон Бўронович. Ўзбекистоннинг осиѐ мамлакатлари билан илмийтехникавий алоқалари Academic research in educational contents. 2021.Volume2, Issue 5, 1010-1020.

• 4.    Шаропова Н.Р. “Таълим хизматлари бозорини ривожлантиришнинг назарий асослари. // Иқтисодиѐт ва таълим” илмий журнали, № 4,-сон, 2018. – 19-24 б.

• 5.    Жаҳонгиров Бурхон Бўронович. Ўзбекистоннинг Япония билан илмий - техникавий алоқалари. Academic Research in Educational Sciences, 2021. 2 (Special Issue 1), 312-318.

• 6.    Азгальдов, Г.Г. Что нужно для успешной работы / Г. Г. Азгальдов /l Вестник высшей школы. - 1992. - № 1. - С. 3-13.

• 7.    Зубарев, В.А., Сучилин, А. А. Менеджмент и маркетинг в сфере физической культуры и спорта: Учебное пособие. В. А. Зубарев, А. А. Сучилин. - М., 1998. - 162 с.

• 8.    Верли, Х. П. Маркетинг как стратегический фактор успеха / Х.П. Верли // Проблемы теории и практики управления. - 1992. - № 6. - С. 54-60.

• 9.    Волкова, М.М., Звездова А.Б. Маркетинговые исследования в области образовательных услуг. / М. М. Волкова, А.Б. Звездова. /l Маркетинг в России и за рубежом. / М., 1999. - ЛЬ 6. С. 15-19.

"Экономика и социум" №9(100) 2022