Қаттиқ буғдой F1 дурагайларида 1000 дона дон вазнининг ирсийланиши
Автор: Мавланов Жавохир Сарвар
Журнал: Life Sciences and Agriculture.
Статья в выпуске: 3 (11), 2022 года.
Бесплатный доступ
Мақолада лалмикор майдонлар учун қаттиқ буғдойнинг 39 та F1 дурагайларининг 1000 дона дон вазнининг ирсийланиши тахлил натижалари келтирилган.
Лалмикорлик, қаттиқ буғдой, 1000 дона дон вазни, дурагай, доминантлик, ирсийланиш
Короткий адрес: https://sciup.org/14124743
IDR: 14124743
Текст научной статьи Қаттиқ буғдой F1 дурагайларида 1000 дона дон вазнининг ирсийланиши
Хрзирги вактда республикамизнинг замонавий кишлок хужалиги бугдой селекционерларидан юкори хосилли ва ташки мухит нокулай омилларига чидамли бугдой навлари яратишни талаб кил ад и. Шунинг учун бугунги кунда бугдой селекциясида асосий йуналишлардан бири хосилдорликни оширишдир.
А.И. Носатовский таъкидлашича, табиий шароитда хароратнинг юкори кутарилиб кетиши усимликнинг репродуктив органларига таъсир курсатади, гуллаш пайтида тулик уругланмасликга олиб келади. Агар бу холат доннинг тулишиш даврида руй берса, доннинг тулишмай пуч булиши кузатилади. 1000 дона дон вазни камайиши хисобига хосилдорлик ва дон сифати кескин тушиб кетади [1].
Тадкикотнинг максади - Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадкикот институти Галлаорол илмий-тажриба станциясида Кургокчилик минтакаларда кишлок хужалиги илмий-тадкикотлари халкаро маркази (ICARDA) ва Усимликшунослик илмий-тадкикот институтидан келтирилган каттик бугдойнинг янги нав намуналарини дала шароитида бахолаш хамда кимматли хужалик белгиларга эга булган нав намуналарни аникдаб, уларни махаллий навлар билан дурагайлаш улар асосида кимматли хужалик белгиларга эга бошлангич манбаларни яратиш хисобланади.
Материаллар ва методлар. Илмий-тадкикотлар Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадкикот институти Галлаорол илмий-тажриба станциясининг марказий тажриба хужалиги лалмикор майдонининг кир-адирлик минтакасида олиб борилди. Лалмикорликда каттик бугдойнинг ташки мухит нокулай омилларига чидамли хамда кимматли хужалик белгиларга эга ва хосилдор бошлангич манбаларни яратиш максадида олиб борилди. Тажриба кузатувлари, тахлиллар Бутуниттифок усимликшунослик институти (ВИР, 1984) [2] хамда ДДЭИТИ Галлаорол илмий-тажриба станцияси томонидан кабул килинган услубий кулланма (2004) [3] буйича урганилди. Андоза нав сифатида «Леукурум-3» навидан фойдаланилди. Тажрибалардан олинган натижаларнинг математик тахлили Б.А.Доспехов (1985) услуби асосида амалга оширилди [4].
Устунлик даражаси (hp) олинган дурагайларда ирсийланишнинг курсаткичлари F. Petr, К. Frey (1966) ишларида келтирилган формуласидан фойдаланилди [5].
hp= Fi - MP
Р-МР
hp - ирсийланиш характерининг курсаткичи;
Fi - биринчи авлод дурагайи белгиларининг уртача курсаткичи;
МР - ота-она белгиларининг уртача курсаткичи;
Р- энг яхши ота-она белгиларининг уртача курсаткичи;
Агар ирсийланиш характери курсаткичи куйидагича булса;
hp = 0 булса ота-она ва биринчи авлод дурагайига белгиларига мос келади;
hp = 0 дан +1 гача булса ижобий белгининг ота ёки она томонга огиши;
hp = 0 дан -1 гача булса салбий белгининг ота ёки она томонга огиши;
hp = +1 булса ижобий белгининг тулик доминантлиги кузатилади;
hp = +1 дан ката булса гетерозис (юкори доминантлик) кузатилади;
hp = -1 булса салбий белгининг тулик; доминантлиги кузатилади;
hp = -1 дан кичик булса депрессия кузатилади.
Натижалар ва уларнинг тахлили. Лалмикорликда каттик бугдойнинг биринчи авлодда дурагай комбинацияларини 1000 дона дон вазни буйичатахлил килинганда 8 тасида юкори даражада доминантлик холати кузатилди. 26 та дурагай комбинациясида кисман доминантлик кузатилган булса, 5 та дурагай комбинацияларида салбий доминантлик холати борлиги кайд этилди (жадвал). Fi дурагайларни 1000 дона дон вазни буйича тахлиллар олиб борилганда Леукурум-3 х Omrabi5, Леукурум-3 х Korifla/Aeg, Леукурум-3 х Sebatel, Ёкут-2014 х К-762 (Афг) комбинацияларида юкори доминантлик яьни гетерозис ходисаси кузатилди.
жадвал
К^аттик бугдой Fi дурагайларида бошокдаги дон сонининг ирсийланиши
(Галлаорол 2021 й)
№ |
Дурагай комбинациялар |
1000 дона дон вазни, (гр) |
hp |
||
Она усимлик |
Fi |
Ота усимлик и |
|||
1 |
Леукурум-3 х OmrabiS |
32,5 |
34,4 |
33,4 |
2,33 |
2 |
Леукурум-3 х Korifla/Aeg |
33,5 |
35,6 |
33,0 |
9,40 |
3 |
Леукурум-3 х Younes |
32,4 |
32,6 |
34,7 |
-0,83 |
4 |
Леукурум-3 х Plc/ruff |
31,8 |
35,6 |
34,0 |
2,45 |
5 |
Леукурум-3 х Sebatel |
34,8 |
41,0 |
37,2 |
4,17 |
6 |
Леукурум-3 х К-762 (Афг) |
31,8 |
33,2 |
30,6 |
3,33 |
7 |
Марварид х OmrabiS |
34,9 |
38,1 |
37,6 |
1,37 |
8 |
Марварид х Icasyrl/3Bcr |
35,2 |
36,4 |
36,2 |
1,40 |
9 |
Марварид х Sebatel |
35,0 |
34,8 |
35,8 |
-1,50 |
10 |
Марварид х Icajoudy |
36,8 |
40,8 |
40,0 |
1,50 |
11 |
Марварид х Amedakull/Tdic |
35,6 |
36,6 |
36,9 |
0,54 |
12 |
Ёкут-2014 х К-1592 (Хин) |
28,7 |
35,0 |
29,7 |
И,6 |
13 |
Ёкут-2014 х К-762 (Афг) |
30,3 |
32,3 |
31,1 |
4,00 |
14 |
Ёкут-2014 х Joric 69 |
29,8 |
31,7 |
32,8 |
0,27 |
15 |
Ёкут-2014 х Atlast 1 |
29,3 |
32,4 |
33,6 |
0,44 |
16 |
МгЬЗ/Mnal х Жавох,ир |
32,4 |
31,3 |
29,1 |
0,33 |
17 |
МгЬЗ/Mnal х Леукурум-3 |
32,0 |
32,6 |
30,3 |
1,71 |
18 |
МгЬЗ/Mnal х Ёкут-2014 |
30,4 |
29,8 |
27,8 |
0,54 |
Леукурум-3 х Omrabi5 Fi дурагайида (hp=2,33 ) 1000 дона дон вазни оналик шаклида 32,5 г, Fi дурагайида 34,4 г ва оталик шаклида 33,4 г эканлиги тахлили килиниб, Fi дурагай комбинациясидагетерозис (юкори доминантлик) кузатилди.
Марварид х Sebatel Fi дурагай комбинациясининг 1000 дона дон вазни оналик шаклида 35,0 г, Fi дурагайда 34,8 г ва оталик шаклида 35,8 г эканлиги тахлили кили иди. Марварид х Sebatel Fi дурагайида (hp=-l,50) депрессия ходисаси кузатилди.
Ёкут-2014 х Joric 69 Fi дурагайнинг 1000 дона дон вазни оналик шаклида 29,8 г, Fi дурагада 31,7 г ва оталик шаклида 32,8 г эканлиги тахлил килиниб, Ёкут-2014 х Joric Fi дурагайида (hp=0,27) ижобий белгининг ота ёки она томонга огиши кузатилди.
Хулоса. Тажриба натижаларидан келиб чикиб шуни хулоса килиш мумкинки, бугунги кунда лалми майдонларда етиштириладиган бошокди дон экинлари навларининг махсулдорлик курсаткичлари, жумладан 1000 дона дон вазни мухим ахамиятга эта хисобланади.
Юкорида келтирилган 1000 дона дон вазни ирсийланиши юкори курсаткичларга эта булган катиик бугдой F i дурагайларини лалми ерларда каттик бугдой селекцияси ва уругчилиги лабораториясининг селекция жараёнида боскичма-боскцч урганиш натижасида каттик бугдойнинг кимматли хужалик белгиларга эта хамда юкори хосилли янги навлари яратилади.
АДАБИЁТЛАР:
-
1. Пшеница [Текст]: Биология / А. И. Носатовский. - Москва: Сельхозгиз, 1950 (тип. "Кр. пролетарий"). -408 с
-
2. Международный классификатор СЭВ. Ленинград ВИР,1984 й
-
3. Омонов А.О. ва бошкалар. “Донли экинлар селекцияси ва бошлангич уругчилиги буйича” услубий кулланма. Fаллаорол, 2004Й.
-
4. Доспехов Б.А., Методика полевого опыта. 1985. Москва Агропромиздат. 351с.
-
5. Petr F., Frey К. Jenoypical cerralation, dominance and heritability of quantitative characters in dats // Crop
Sciens, 1966, 63, p. 59-262.
-
6. Покровская M. H. и др. ИСХОДНЫЙ МАТЕРИАЛ ТВЕРДОЙ ПШЕНИЦЫ ДЛЯ СЕЛЕКЦИИ НА УСТОЙЧИВОСТЬ К АБИОТИЧЕСКИМ СТРЕССАМ //АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ОБЩЕСТВА, НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ. - 2022. - С. 104-107.
-
7. Покровская М. Н., Мавланов Ж. С. МОРФОФИЗИОЛОГИЧЕСКИЕ ОЦЕНКИ ЗЕРНОВЫХ КУЛЬТУР В БОГАРНЫХ УСЛОВИЯХ //АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ. -2022.-С. 51-55.
-
8. Xolbazarovich К. К., Sarvarogli М. J., Nikolaevna Р. М. Drought and heat tolerance of durum wheat varieties for rainfed conditions of Uzbekistan //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. -T. 10. -№. 5.-C. 599-603.
-
9. Dilmurodovich D. S. et al. SELECTION OF NEW LINES OF EARLY MATURING AND PRODUCTIVE WINTER BREAD WHEAT FOR RAINFED AREAS //Conference Zone. - 2022. - C. 45-54.
-
10. Dilmurodov S. D. et al. SELECTION OF BREAD WHEAT LINES SUITABLE FOR RAINFED AREAS WITH LOW RAIN IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN //Моя профессиональная карьера. - 2021. - T. 1. -№. 20. - С. 90-96.
Список литературы Қаттиқ буғдой F1 дурагайларида 1000 дона дон вазнининг ирсийланиши
- Пшеница [Текст]: Биология / А. И. Носатовский. - Москва: Сельхозгиз, 1950 (тип. "Кр. пролетарий"). - 408 с
- Международный классификатор СЭВ. Ленинград ВИР,1984 й
- Омонов А.О. ва бошқалар. “Донли экинлар селекцияси ва бошланғич уруғчилиги бўйича” услубий қўлланма. Ғаллаорол, 2004й.
- Доспехов Б.А., Методика полевого опыта. 1985. Москва Агропромиздат. 351с.
- Petr F., Frey K. Jenoypical cerralation, dominance and heritability of quantitative characters in dats // Crop Sciens, 1966, 63, p. 59-262.
- Покровская М. Н. и др. ИСХОДНЫЙ МАТЕРИАЛ ТВЕРДОЙ ПШЕНИЦЫ ДЛЯ СЕЛЕКЦИИ НА УСТОЙЧИВОСТЬ К АБИОТИЧЕСКИМ СТРЕССАМ //АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ ОБЩЕСТВА, НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ. – 2022. – С. 104-107.
- Покровская М. Н., Мавланов Ж. С. МОРФОФИЗИОЛОГИЧЕСКИЕ ОЦЕНКИ ЗЕРНОВЫХ КУЛЬТУР В БОГАРНЫХ УСЛОВИЯХ //АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ СОВРЕМЕННОЙ НАУКИ И ОБРАЗОВАНИЯ. – 2022. – С. 51-55.
- Xolbazarovich K. K., Sarvarogli M. J., Nikolaevna P. M. Drought and heat tolerance of durum wheat varieties for rainfed conditions of Uzbekistan //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2020. – Т. 10. – №. 5. – С. 599-603.
- Dilmurodovich D. S. et al. SELECTION OF NEW LINES OF EARLY MATURING AND PRODUCTIVE WINTER BREAD WHEAT FOR RAINFED AREAS //Conference Zone. – 2022. – С. 45-54.
- Dilmurodov S. D. et al. SELECTION OF BREAD WHEAT LINES SUITABLE FOR RAINFED AREAS WITH LOW RAIN IN THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN //Моя профессиональная карьера. – 2021. – Т. 1. – №. 20. – С. 90-96.