География таълимида ўлланиладиган янги замонавий педагогик методлар (“венн диаграммаси”, “ассесмент”, “елпиич”, “ббб” методлари мисолида)

География таълимида дарслик, географик атлас ва карталар, дидактик тарқатма материаллар, кўргазмали қуроллардан кенг фойдаланилади, интернет сайтлари ва маълумотларидан ҳамда аудио ва видео техника воситаларидан ўринли фойдаланиш тавсия қилинади. Илғор педагогик технологиялар ва фанни ўқитишнинг интерфаол методларини қўллаш маъқул топилади.

Дарс самарадорлиги маълум даражада ўқув жараёнида қўлланиладиган педагогик технологияларга боғлиқ. Шунинг учун география таълимида педагогик ва ГАТ технологияларидан фойдаланиш назарда тутилади. Жумладан: компьютер технологияси, мультимедия воситалари, тест топшириқлари, кўргазмали қуроллар ва бошқа фан материалларига оид кўникмалар ва нутқий малакаларни шакллантиришга қаратилган табақада ёндашиш; ўқувчиларнинг ўқув фаолиятини, мустақил ишларини табақали ташкил этиш; техник воситалардан видео, аудиомагнитофон, кодоскопдан фойдаланиш; кўргазмали куроллардан фойдаланиш (схема, диаграмма, жадвал, расмлар); интерфаол методлар: суҳбат, лойиҳа методи, ақлий ҳужум, кластер методи, ролли ўйинлар, мусобақа, кўрик танловлар, дебат, давра суҳбатлари, муаммоли ўқитиш, изоҳли ўқиш, ФСМУ технологияси, блиц ўйин технологияси, елпигич, 6х6х6 методи ва бошқа методлар.

Янги замонавий педагогик технологиялардан самарали фойдаланиш методикаси

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

“ВЕНН ДИАГРАММАСИ” МЕТОДИ

Таърифи:

Иккита бир-бири билан кесишган доиралар куринишидаги географик объектлар, харита, профиль, харита-схема, диаграммалар, фактлар, ходисалар, Fоялар, табиий ва иктисодий географик шарт-шароитларни бир-бири билан таққослаш, буюк географ олимлар ва кашфиётчиларнинг географик меросини урганиш учун кулланилади.

Айланма диаграмма. Ҳар бир доирадаги бўш жойлар тафовутларни ёзиш учун ишлатилади, доиралар кесишганда хосил булган умумий майдон икки таққосланаётган ҳодисаларнинг (географик объектлар, ҳарита, профиль, харита-схема, диаграммалар ва бошкалар) умумий жихатларини кайд килиш учун фойдаланилади.

Фойдаланиш доиралари:

География фанида саволларни маълум ўқув мавзусига ва ҳар қандай ёшдаги укувчилар гурухларига мослаштиришда индивидуал ва гурух-гурух булиб ишлаш учун кулланилади.

Афзалликлари:

Танқидий фикрлаш кўникмаларини ривожлантиради, предметлар, ҳодисалар ва шу кабиларнинг фарқи ҳамда ўхшаш жиҳатларини аниқлашга ёрдам беради.

Кийинчиликлар:

Аникланмаган.

“АССЕСМЕНТ” ТЕХНОЛОГИЯСИ МЕТОДИ

*                                                                                                                                                                                                           ।

Ассесмент - уз-узини такдимот килиш, маълум синовдан утиш учун қўлланадиган баҳолаш техникасидир. Ундан муайян бўлим якунида ўқувчиларнинг бўлим бўйича олган билимларини баҳолашда ёки дарснинг мустаҳкамлаш босқичида ёки назорат дарсларида фойдаланиш мумкин. Бу техниканинг чизмаси қуйидаги иккита вариантда берилган намунадагидек тузилади. Бунда топшириқлар сони ва савияси ўқувчиларнинг ёшига қараб

ўзгартирилиши мумкин.

1-вариант

ТЕСТ		САВОЛ	ЁЗМА	АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ
Марказида қолдиқ тоғлар мавжуд бўлган J табиий ^Й-i^^ географик округни топинг a) Мирзачўл б) Устюрт '' c) Қизилқум д) Қуйи Амударё		ДУНЁДАГИ ЭНГ БАЛАНД ШАРШАРА 1	1.    Қайси сайёҳ Буюк географик кашфиётларни бошлаб берди ва нима учун? 2.    Ўзбекистон иқлими шаклланишида қайси омиллар етакчи ўрин тутади? 3.    Қайси масалалар глобал    муаммолар қаторига киради?	Агар   эхолотда юборилган товуш        5 секунддан кейин қайтиб    келса, океан чуқурлиги қанчага     тенг бўлади?

2-вариант

ТЕСТ	САВОЛ	ЁЗМА	АМАЛИЙ МАШҒУЛОТ
Жаҳоннинг умумий    ер фонди қанча? А) 13 млрд. га Б) 15 млрд. га C) 13.4 млрд. га Д) 20 млрд. га	БМТнинг  атроф муҳитни муҳофаза  қилиш қароргоҳи  қайси шаҳарда жойлашган?	Тугамайдиган табиий ресурслар деб       нимага айтилади? Уларга мисоллар келтиринг	1.    Ҳаво ҳарорати 30°C, ҳаводаги сув буғи 10 г/м3 бўлса, унинг нисбий намлиги қанчага тенг бўлади? 2.    Географик атласдаги яримшарлар ҳаритасидан қуйидаги шаҳарларининг географик координаталарини аниқланг а)    Тошкент, Самарқанд, Андижон; б)    Урганч, Бухоро, Термиз.

“ЕЛПИҒИЧ” ТЕХНОЛОГИЯСИ МЕТОДИ

IS^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^J

“Елпиғич” технологияси мураккаб ва кўп тармоқли метод бўлиб, муаммоли мавзуларни ўрганишга қаратилган. Технологиянинг моҳияти, бунда мавзунинг турли тармоқлари бўйича бир йўла ахборот берилади. Яъни, ҳар бири алоҳида нуқталардан муҳокама этилади. Масалан, ижобий ва салбий, афзаллик ва камчилик ҳамда фойдали ва зарарлари томонлари белгиланади. Ушбу технология таълим олувчиларнинг танқидий, таҳлилий ва аниқ мантиқий фикрлашларини ривожлантиришга ҳамда ўз фикрларини ёзма ва оғзаки шаклда ихчам баён этиш, шунингдек, уни ҳимоя қилишга имконият яратади.

1-мисол

ИЖОБИЙ

САЛБИЙ

АФЗАЛЛИГ И

КАМЧИЛИГИ

ФОЙДАЛИ ТОМОНИ

ЗАРАРЛИ

ТОМОНИ

Балиқчилик

Микроиқлимн

Электр

Дарё сув режимини

Флора ва фаунасига

Ер ости сувлари ер

СУВ ОМБОРЛАРИНИНГ БАРПО ЭТИЛИШИ

2-мисол

• •    Ўйланг, жуфтликда мавзу режасини ҳал этинг ва жавоб беринг. Ушбу саволлар буйича нимани биласиз, 3-чи устунни тулдиринг.

• •    Ўйланг, жуфтликда маъруза саволи бўйича биладиганларингизни аниқланг ва жавоб беринг. Ушбу саволлар бўйича нимани билиш керак? 4-чи устунни тулдиринг.

• •  Маърузани эшитинг.

• •  Маърузадан олган билимларингиз асосида 5-чи устунни тулдиринг.

2.

Дунё океани

“Қирғоқсиз денгиз”, “Ерни айланиб оқувчи  буюк

дарё” маъноларини англатишини, Ер  шарининг

узлуксиз сувли қобиғи эканлигини

Дунё океани қисмлари

Дунё океанларида қандай денгизлар жойлашган?

1-мисол

№	Маъруза саволи	Биламан	Билишни хоҳлайман	Билиб олдим
1	2	3	4	5
1.	Автомобилсозлик	Русумларини	^анча бензин сарфлашини, қанча     от кучига   эга эканлигини	Автомобилсозлик заводи     Асака шах,рида     1996- йилда      ишга туширилди

2-мисол

№	Маруза саволи	Биламан	Билишни хоҳлайман	Билиб олдим
1	2	3	4	5
1	Германия Федератив Республикаси	ГФР пойтахти |Берлин шаҳри	ГФР нечта округдан иборат?	ГФР 16 та федерал ердан иборат
2	Антарктида материги	Антарктида жанубий ярим шарда жойлашган	Антарктида майдони ҳақида	Майдони 14 107 000 км квдан иборат
3	“Мерседес-Бенц” автоконцерни	“Мерседес-Бенц” Германияда жойлашган автоконцерн	“Мерседес-Бенц” бир йилда қанча фойда кўради?	“Мерседес-Бенц” соф фойдаси 19,322 млрд. доллар

Хулоса қилиб шуни айтиш мумкунки география дарслари самарадорлигини ошириш, янги педагогик технологиялардан фойдаланиб машғулотларни олиб бориш, ёш авлодни баркамол инсон қилиб таълим бериш ва тарбиялашда мухим аҳамият касб этади. Дарсларда қўлланиладиган ҳар бир мeтод ўқувчиларни мустақил фикрлашга ўргатади. Дарсларни гуруҳларга бўлиб олиб боориш, якка тартибда ишлаш ўқувчиларни билим салоҳиятини оширади.

дарсга пуҳта тайёргарлик кўриши,

ўрганилаётган мавзуни тўғри рeжалаштириши, ҳар бир рeжани

ёритишда унга мос мeтодни қўллаши кeрак бўлади. Агар танланган мeтод тўғри бўлса у тeҳналогияга айланади ва кўзланган натижага эришилади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ:

• 1.    Мирзиёев Ш.М. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. – Тошкент, Ўзбекистон, 2021. – 72 б.

• 2.    География бакалавриат таълим йўналишининг малака талаблари (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2020 йил 14 августдаги 418-сонли буйруғи билан тасдиқланган). – Тошкент, 2020.

• 3.    Табииёт ва география фанидан ўқувчиларда компетенцияларни шакллантиришга йўналтирилган Давлат таълим стандарти (малака талаблари) ва ўқув дастурлари. – Тошкент, 2020.

• 4.    Ғуломов П., Абдуллаев Р., Қурбонниёзов Р. Табиий география бошланғич курси (Ўқитувчилар учун методик қўлланма). –Т.: Тафаккур, 2014.- 148 б.

• 5.    Соатов А., Қурбонниёзов Р., Миракмалов М., Назаралийева Э. Материклар ва океанлар табиий географияси (Ўқитувчилар учун методик қўлланма). –Т.: Тафаккур, 2016.

• 6.    Умумий ўрта таълим мактабларининг 5-6-7-8- 9-синф ўқувчилари учун география атласлари. –Т.: Ергеодезкадастр, 2017.

• 7.    Қодиров Р.Б., Рўзиева Х. География дарсларида амалий машғулотларни бажариш бўйича айрим тавсиялар. – Т.: Фарзай, 2012.

• 8.    Қодиров. Р.Б., Ҳамдамов И. География фанидан тестлар тузиш ва улардан фойдаланиш методикаси. – Т.: Навруз, 2015.

• 9.    Болтабоев С. ва бошқ. Педагогик амалиёт. Ўқув- методик қўлланма. -Тошкент, 2002.

• 10.    Шарипов Ш. ва бошқ. Педагогик амалиёт. Методик тавсиянома. – Тошкент, 2006.

• 11.    Саидаҳмедов Н. Педагогик амалиётда янги технологияларни қўллаш намуналари. – Тошкент, 2000.

ЭЛЕКТРОН ТАЪЛИМ РЕСУРСЛАРИ

• 1.    ҳттп://ввв.зиёнeт.уз сайти.

• 2.    вв в.гов.уз

• 3.    вв в.зиёнeт.уз

• 4.     ввв.гeография.ру.

"Экономика и социум" №2(93) 2022