Миллий ўзликни англашда мутафаккирларимиз маънавий меросининг аамияти

Кўҳна тарихимизни кўз ўнгимиздан ўтказиб, таҳлил қиладиган бўлсак, муҳим ва ибратли бир фикрни англаган бўламиз яъни, ота-боболаримиз руҳий оламининг томир-илдизлари айнан биз ўсиб улғаяётган маънавий замин билан ҳамнафас ҳолда тарихда ҳам, ҳозирда ҳам барчанинг ҳавасини тортиб келаётган олижаноб фазилатларда шаклланганлигини кўрамиз. Шу нуқтаи назардан қараганда, заминимизда яшаб ўтган буюк алломаларимиз, мутафаккирларимизнинг ибратли ҳаёти ва фаолияти, бемисл илмий-ижодий кашфиётлари ўтган замонларда ва бугунда ҳам жаҳон аҳлини ҳайратга солаётганини ғурур билан таъкидлаш лозим. Бироқ, ёшларнинг ўз салоҳиятини намоён қилиши учун зарур шароитлар яратиш, зўравонлик

ғояси

"вируси" тар^алишининг олдини олиш-Бизнинг асосий вазифамиздир”-деб таъкидлайди Президентимиз Ш.М.Мирзиёев [1.1 -бет]

Глобаллашув ва маънавий хуруж хамда инсоннинг онги-калби учун кураш кетаётган ҳозирги шароитда ворисийлик асосида миллий тафаккуримизни аждодларимизнинг асарлари ва уларда илгари сурилган ноёб Fоялар билан тулдириш хар кандай ижтимоий муаммоларга нисбатан муносиб калкон вазифасини уташи табиий. Бу борада айрим мутафаккирларимизнинг илмий ижод намуналаридан лавхалар келтириб, уларнинг бугунги кун учун нечогли ахамиятли эканлигини куриб чикамиз.

Жумладан, Муҳаммад Мусо Хоразмийнинг ўнлик саноқ системасини, алгоритм ва алгебра тушунчаларини дунёда биринчи булиб илм-фан соҳасига жорий этгани ва шу асосда аниқ фанлар ривожи учун ўз вақтида мустаҳкам асос яратгани умуминсоний тараққиёт ривожида қандай катта аҳамиятга эга бўлганини барчамиз яхши биламиз. Мусо Хоразмий ҳақида гап кетар экан мамлакатимиз Биринчи Президенти И.А.Каримов “Одамзотнинг илм-фан ва замонавий технологиялар борасида эришаётган улкан ютуқларини кўз олдимизга келтирар эканмиз, беихтиёр ана шу буюк бобомиз мисолида бундай юксак марраларга эришишда ўзбек халқининг хам муносиб хиссаси борлигидан калбимиз ифтихорга тулади”-деб таъкидлаган эди. [2. 23-бет]

Яна бир улуF аждодимиз-Ахмад ФарFOний инсоният тарихидаги илк УЙFOниш даврининг энг забардаст ва кучли намоёндаси, уз замонасининг фундаментал фан асосчиларидан бири сифатида башарият дунёқараши ва маънавиятининг ривожланишига шу билан бир қаторда ўз даврида астраномия фанинг ривожига бекиёс таъсир курсатган.

Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, “Аҳмад Фарғонийнинг бебаҳо мероси уз даври олимлари учун дастур амал булиб хизмат килгани тарихий манбалар орқали яхши маълум. Алломанинг «Астрономия асослари ҳақида китоб» номли асари XII-асрдаёк лотин ва иврит тилларига таржима этилгани хам бу фикрнинг исботидир”. [3.13-бет] Ахмад Фаргоний бутун Шарк дунёсида астрономия фанинг устози бўлиш билан бир қаторда, Европада Аль-Фраганус номи билан машхур булган бу алломанинг илм-фан ривожидаги нуфузи шу қадар юксак эдики, унинг исми шарифи ер куррасидагина эмас, балки самода хам шухрат топди.

Миллий тарихимизнинг яна бир ёрқин юлдузи, бутун Шарқ оламининг алломаси, бу Абу Райхон Берунийдир. Унинг илмий масалаларда ҳам, тарихий воқеа ҳодисаларга, ўз замондошларига баҳо беришда ҳам ўта холислик ва ҳаққонийлик билан фикр юритган. Ана шундай ноёб фазилатлар соҳиби бўлмиш машҳур аллома, табобат оламининг султони Абу Али Ибн Синонинг «Тиб қонунлари» асари неча асрлар давомида Европанинг энг нуфузли олий ўқув юртларида асосий тиббиёт дарсликларидан бири сифатида ўқитиб келингани, дунё миқёсида «Медицина», «Соғлом турмуш тарзи» деган тушунчаларнинг фундаментал асоси бўлиб хизмат қилгани, албатта, чуқур ҳаётий ва илмий заминга эга. Анихрох хилиб айтганда, “Абу Али Ибн Синонинг бутун илмий фаолияти дунё тараххиётини инсонпарварлик рухида, яъни, маънавий негизда ривожлантиришга улкан таъсир утказди, деб айтишга барча асослар бор” [4. 31-бет] Шу уринда буюк боболаримизнинг маънавий олами ва шахси хусусида фикр юритар эканмиз, Соҳибқирон Амир Темур ҳақида алоҳида тухталишимиз табиий холдир. Чунки тенгсиз азму шижоат, мардлик ва донишмандлик рамзи булган бу буюк сиймо, буюк салтанат барпо этиб холмай, балки, давлатчилик борасида узидан улкан хам амалий, хам назарий мерос қолдирди, илму фан, маданият, бунёдкорлик, дин ва маънавият ривожига кенг йул очди. Фикримизнинг исботи сифатида мухтарам юртбошимизнинг Амир Темур шахси хусусида қуйидаги фикрларини келтиришни жоиз деб ўйлайман, “Шахсан мен «Темур тузуклари»ни ҳар гал ухир эканман, худдики узимга хандайдир рухий куч-кувват топгандек буламан. Уз иш фаолиятимда бу китобга такрор-такрор мурожаат хилиб, ундаги ҳеч қачон эскирмайдиган, инсон маънавияти учун бугун ҳам озиқ бўладиган ҳикматли фикрларнинг қанчалик ҳаётий эканига кўп бор ишонч

ҳосил қилганман. Масалан, «Тажрибамда кўрилганким, азми қатъий, тадбиркор, ҳушёр, мард ва шижоатли бир киши мингта тадбирсиз, лоқайд кишидан яхшироқдир», деган сўзлар бугунги кунда ҳам маънавий жиҳатдан нақадар долзарб аҳамиятга эга экани барчамизга аён”. 5 [24-бет]

Юқорида зикр этилган мисолларни умумлаштирган ҳолда, муҳим бир фикрни хулоса тариқасида таъкидлаш зарурки, бизнинг ҳар биримиз буюк тарихимиз, буюк маънавий меросимиз, айни чоғда жаҳон маънавий тамаддунига улкан ҳисса қўшган, бир-биридан улуғ мутафаккир олим фузалоларимиз билан ҳақли равишда фахрланамиз ва уларга муносиб бўлишни ўзимизнинг муқаддас бурчимиз, деб билмоғимиз зарур.

Зеро, ҳар қандай дарахтнинг қандай гуллаши ва қандай мева бериши унинг илдизлари туташган тупроққа боғлиқ. Бўш жойда ҳеч нарса унмайди. Шундай экан, бизнинг ижтимоий-маънавий тараққиётга ва улкан ғалабаларга эришмоғимиз учун албатта, катта маданий анъана ва маданий мерос керак. Мана шундай тарихий дунёқарашга асос бўладиган маънавий мероснинг бизга қолдирганлар эса бизнинг бобокалонларимиз бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

• 1.    Azimova, S. Y., & Tojiboev, M. A. (2021). Improvement of spiritual and educational work it is our important task. Scientific progress, 2(5), 544-548.

• 2.    Ruziev, A. J. (2019). Изучение мировоззрения и деятельности мыслителей как исторического критерия. Theoretical & Applied Science, (11), 166-169.

• 3.    Quvanovich, R. Q. (2021). The Moral Importance of Humanity and Patriotism in Chistiya and Kubraviya. International Journal on Orange Technologies, 3(3), 98-103.

• 4.    Tajibayev, M. A., & Axmedov, J. T. (2022). Sinergetik yondashuv-yoshlarning yangi dunyoqarashini shakllantirishning asosiy jihatlaridan biri sifatida. Scientific progress, 3(3), 527-532.

• 5.    Tajibaev, M. A., & Rashidova, B. Y. (2022). The concepts of sustainability and instability in synergetics are an important principle. Scientific progress, 3(3), 930-933.

• 6.    Kholbekova, M. A. T. U. (2022). Applications and developments of synergetics. Scientific progress, 3(3), 942-945.

• 7.    Tajibaev, M. A., & Rashidova, B. Y. (2022). Content of the concept of synergetics. Scientific progress, 3(3), 938-941.

• 8.    Kulmatov, P. M., & Tajibaev, M. A. (2022). Synergetic aas a factor for the development of modern science. Scientific progress, 3(3), 925-929.

• 9.    Tajibaev, M. A., & Kholbekova, M. U. (2022). Synergetic methodology serves humanity. Scientific progress, 3(3), 934-937.

• 10.    Abdurashidovich, T. M. (2022). Yoshlarda sinergetik dunyoqarashni shakllantirish omillari. integration of science, education and practice. scientific-methodical journal, 3(3), 203-207.

• 11.    Abdurashidovich, T. M. (2022). Sinergetika-yoshlarning yangi dunyoqarashini shakllantiruvchi bilim sifatida. fan, ta'lim, madaniyat va innovatsiya, 1(2), 69-73.

• 12.    Melikuziyevich, K. P., & Abdurashidovich, T. M. (2021). State and community management-as a priority task in the appeal. International journal of discourse on innovation, integration and education, 2(2), 133-136.

• 13.    Ruziyev, A. (2021). Дунёқарашда тарихий хотира ва онгнинг ўзаро деалектикаси. Научно-просветительский журнал" Наставник", (2), 187-193.

• 14.    Рўзиев, А. (2020). Амир Темур қарашларида сиёсий-ҳуқуқий ғояларнинг акс этиши. Научно-просветительский журнал" Наставник".

• 15.    Сафаров, А. И., & Ризаев, И. И. (2021). Этапы самоорганизации социальной системы. In В поисках социальной истины (pp. 237-242).

• 16.    Аликулов С. А., Ризаев И. И. Синергетический анализа онтологической сущности процесса либерализации общества //Под общей редакцией. – 2022. – С. 280.

"Экономика и социум" №9(100) 2022