Педагогик технологиялар фани доирасида талабаларнинг шахсий-креатив компетенциясини ривожлантириш

Основные термины:  креативность, компетентность, личное творчество, творческий потенциал, технология, проект, модель, принцип.

Annotation: This article discusses the essence of the concept of creativity, the technology of development of personal-creative competence of students in the field of pedagogical technology and the stages of implementation of technology.

Basic terms: creativity, competence, personal creativity, creative potential, technology, project, model, principle.

Мамлакатимизда амалга оширилаётган таълим тизимидаги ислоҳотлар, юқори малакали мутахассислар тайёрлаш, таълим сифатини ва самарадорлигини ошириш йулида таълим-тарбия жараёни иштирокчилари учун зарурий ва етарли шарт-шароитларни яратиб берилиши олий уцув юртлари раубарлари ва профессор-ууитувчиларига уам узига хос масъулият юклайди.

Бугунги таълим тизимини тубдан ислоҳ қилиш жараёнида таълим мазмунини қайта кўриб чиқиш ва янгилаш муҳим аҳамиятга эга. Бу, албатта, утмишнинг ижобий Fояларидан, илгор тажрибаларидан воз кечиш дегани эмас, балки бой илмий салох,иятга таяниш, хорижий тажрибаларни урганиш, тах,лил этиш ва зарурат бўлса наъмуна олиш асосида амалиётга тадбиқ этишни таъминлаш демакдир.

Жамият тараққиётининг ҳозирги босқичида таълимнинг асосий мацсадларидан бири креатив шахсни шакллантиришдир. Педагогика олий уцув юртлари олдига касбий ва кундалик фаолиятда ижодий маҳорат кўрсатишга қодир бўлган креатив компетенцияга эга шахсни тайёрлаш вазифаси қўйилган. Узбекистонда янги бир уЙFOниш - Учинчи Ренессанс даврига пойдевордир, десак, айни ҳақиқат бўлади. Президентимиз таъбири билан айтганда, “Бугунги Узбекистон - кечаги Узбекистон эмас. Бугунги халцимиз ^ам кечаги халц эмас”.1

Шу маънода мамлакатимизда ҳам, чет элда ҳам жамият ривожланишининг ҳозирги босқичи шахсий ривожланишнинг янги усулларини фаол излаш, унинг ижодий ташаббуси, мустақиллиги, ҳаракатчанлигини ривожлантириш даври сифатида белгиланади.

^ар бир шахс потенциал равишда креатив ривожланиш э^тиёжларига эга. Келажагини буюк бўлишига интилган инсон борки, ҳар доим ўзини янгидан яратиши, кашф этиши лозим.

Олий ўқув юртларининг педагогика ва психология таълим йўналиши талабаларида Педагогик технологиялар фани доирасида шахсий-креатив компетенцияларини ривожлантиришнинг назарий модели ўз навбатида мазкур жараённи амалийлаштириш, маъруза, семинар ва амалий машғулотларни ташкил этишда технологик ёндашувни татбиц этишни талаб этади.

Маълумки, бугунги кунда таълим-тарбия жараёнига технологик ёндашув масаласига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Технологик ёндашувнинг энг асосий афзалликлари кутиладиган натижаларнинг олдиндан белгиланиши, ана шу натижаларга асосланган ҳолда, ўқув мақсадининг белгилаб олиниши, ўз навбатида таълим мақсадини ўқув вазифаларга айлантирилиши, таълим шакл, метод ва воситаларининг тўғри танлаб олиниши, ўқитувчи ва талаба фаолияти боскичларининг алохида-алохида лойи^алаб олинишини ташкил этилади.

Педагогик технологиялар фанини ўқитиш жараёнида мавзулар доирасида талабаларда шахсий-креатив компетенцияни ривожлантиришнинг уч боскичли технологияси ишлаб чикилди.

Ушбу технологияни биринчи босқичи “Фанга оид билимларга эга бўлиш” деб номланиб, куйидаги вазифаларни хал этиш асосида амалга оширилади:

• -    педагогик технологиялар фанига киришда талабаларнинг дастлабки шахсий-креатив компетенциясини аниклаш (тест, ёзма ёки графикли матнлар оркали);

• -    педагогик технологияларга оид манбалар билан танишиш. Бу жараёнда имкон доирасида талабаларнинг индивидуал фаолият олиб боришларига эришиш. Индивидуал ишлаш жараёни хар бир талабада уз вазифасига мустақил ёндашишини тақазо этади. Натижада, ўз шахсий фикр, шахсий муносабат, шахсий креатив сифатлари усади;

• -    фанга оид мавзулар юзасидан индивидуал тарзда куйимча манбалар йиFиб, урганиб бориш вазифаси топширилади.

Технологиянинг иккинчи босқичи “Мавзуларни таҳлил этиш ва ўзлаштириш” деб номланиб, мазкур босқичда педагогик технологияларнинг ижтимоий-таълимий, шахсий ахамиятини аниклаш ва тахлил этиш вазифалари хал этилади.

Педагогик технологияларнинг ижтимоий-таълимий, шахсий ахамиятини аниклаш, тахлил этиш максадида ассесмент топшириклардан фойдаланиш мумкин (1-илова) .

Ассесмент топшириFи (1-илова)

ВАЗИЯТЛИ МАСАЛА

АҚШ Президенти Д.Трампнинг ўз бизнес фаолиятидаги ҳаётий лавҳалардан . “Рикардо Беллини исмли бир йигит мен билан ҳамкорлик қилиш ниятида ўзининг бизнес-режасини тақдим этмоқчи бўлди. Мен нима қилдим? Мутлақо танимаган одамимга вақт ажратиш малол келгани учун балки фикридан қайтар дея унга атиги уч дақиқа вақт ажратишимни айтдим. Аммо бу Рикардони асло чўчитмади. Ва уч дақиқа ичида шундай тақдимот қилдики, мен у билан ўша куниёқ ҳамкорлик битимини имзоладим”!.

• 1.    Вазиятни таҳлил қилинг. Вақт жуда кам бўлганда инсон ўзини қандай чегаралай билиши лозим?

• 2.    “Бугунги жамиятда ҳаёт креативликни ва қисқаликни талаб этади”. Сиз бу фикрга қандай қарайсиз?

АМАЛИЙ КЎНИКМА

Абжир бўлса фарзандинг, чўлдан нон терар.

Ялқов бўлса фарзандинг, ердан дон термас.

Ўзбек халқ мақоллари

Ушбу мақолни изоҳланг ва билимли, ижодкор фарзанд тарбиялашга оид халқ мақолларидан намуналар келтиринг.

БЛИЦ ТОПШИРИҚ:

Фақат бугунги куни билан яшайдиган,    атроф-муҳитдаги

ҳолатлар, жамиятдаги муаммо ва эришилган ютуқлар, ўзгаришлар у учун муҳим эмас. Унинг бесамар, бемазмун ўтаётган вақти ким учундир катта орзу.

Агар сиз шундай инсонга тўқнаш келиб қолсангиз, нима деган бўлар эдингиз? Гап қандай инсонлар ҳақида кетяпти. Фикрларингизни иерархик кетма-кетликда ифодаланг:

1................

2................

3................ва ҳ.к.

ТЕСТ

“Креативлик” тушунчасига кластер тузинг.

Технологиянинг учинчи босқичи “Мавзуларни шахсий-креатив компетенцияларни ривожлантиришга йўналтириш” деб номланиб, мазкур босқичда аниқ ҳаётий ва педагогик вазиятларни ҳал этишда ўзларининг шахсий-креатив ечимларидан фойдаланиш вазифаларини ҳал этишга алоҳида эътибор қаратилади.

Аниқ ҳаётий ва педагогик вазиятларнини таҳлил этиш – талабаларда ўзларининг шахсий-креатив компетенцияни ривожлантиришнинг самарали методи ҳисобланиб, талабаларда ҳаётий ва педагогик фаолиятда юзага келувчи вазифаларни таҳлил этиш қобилиятини, муаммога нисбатан ўз ижодий жавобини бера олиш сифатларини ривожлантиради. Қуйида ҳаётий ва педагогик вазиятлардан намуна келтирамиз (2-3-иловалар) :

Аник х,аётий вазиятлар (2-илова)

Оилада муҳит шундай шаклланганки, фарзандлар ота-онасини хурмат қилмайди. Ота-она ўғил-қизига қанча меҳр бермасин ёки моддий тарафдан қўллаб қувватлашига қарамасдан фарзандлар уларнинг сўзларига қулоқ солмайди.

Педагогик вазият (3-илова)

Ёш мутахассис мактабда фаолият кўрсата бошлади. Унинг мактабдаги педагоглар жамоасини ўрганишида шу аён бўлдики, мазкур жамоада бирлик йўқ. Яъни, улар мактаб директори ва ўқув ишлари бўйича директор ўринбосари тарафдорларидан иборат икки гуруҳга ажралишган. Бундай вазиятда ёш мутахассис қандай йўлни танлаши керак деб ўйлайсиз?

Ушбу ҳаётий ва педагогик вазиятларни ечишда семинар-мунозара шаклини ташкил этиб, мазкур жараёнда “ақлий ҳужум” методидан кенг фойдаланиш мумкин.

Изланишимиз доирасида ишлаб чиқилган “Педагогик технологиялар фанини ўқитишда шахсий-креатив компетенцияни ривожлантириш технологияси” ўзаро бир-бири билан боғланган ва алоқадор алгоритмлар тарзида лойиҳаланган бўлиб, энг асосийси мазкур технологиянинг амалий татбиғи унинг технологик тамойил ва мезонларга тўлиқ жавоб беришини кўрсаташи лозим.

Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати

• 1.    Президент Шавкат Мирзиёевнинг Ўзбекистон Республикаси мустақиллигининг йигирма тўққиз йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги нутқи. 2020 йил, 31 август.

• 2.    Муслимов Н.А., Усмонбоева М.Ҳ., Сайфуров Д.М., Тўраев А.Б. Педагогик компетентлик ва креативлик асослари. – Т.: - 2015.

• 3.    Мироненко Е.С. Компетенции XXI века vs образование XXI века. Вопросы территориального развития. Вып. 2(47). 2019.

• 4.    Тайланова Ш. Педагогика олий таълим муассасаси талабаларида қадриятлар тизимини шакллантириш. Пед. фан. ном....дисс. – Т.: 2012.

"Экономика и социум" №9(88) 2021