Seysmik xavfni kamaytirish uchun aholining bilim va imkoniyatlarini oshirish

Respublika jamoatchiligi va aholining seysmik xavfni pasaytirish potentsialini oshirishdagi rolining ahamiyati вashorat qilishning nazariy jihatlari ko’rib chiqiladi. Seysmik xavf rivojlanishining oqibatlari yo’llaridagi amalga oshirish matematik model chora-tadbirlar majmuiyi haqida, seysmik xavfni kamaytirish va shahar hududida kuchli zilzilalar oqibatlarini bashorat qilish. Andijon shahri aholisining seysmik xavfni kamaytirish potentsialini oshirish kontseptsiyasini hisobga olgan holda aholining tayyorgarligini baholash, aholining potentsialini oshirish bo’yicha texnik echimlarni ishlab chiqish va baholash hamda seysmik xavfni kamaytirish texnik echimlarining ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligi to’g’risida batafsil ma’lumotlar berilgan.[1] Maqolada mualliflarning eksperimental tadqiqotlari natijalari keltirilgan. Maqolada seysmik xavf va uning zarar etuvchi omillari bilan bog’liq favqulodda vaziyatlar xavfsizligi masalalari bilan shug’ullanadigan ko’plab mutaxassislar va olimlarga mo’ljallangan. Shahar hududida vayronagarchilik keltiradigan zilzilalar oqibatlari, aholining imkoniyatlarini oshirish bo’yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqilgan.

“Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy deb hisoblaysiz . ?” Degan savolga, birinchi guruhdagi 165

fuqarodan 75 (45,4%) ijobiy javob berdi (3.4-rasm), ikkinchi guruhdagi mahallalarda esa 241 kishi ishtirok etdi. odamlar, 138 (57,2%) kishi ijobiy javob bergan. Birinchi guruhda faqat 18 (10,9%) o’z tashvishlarini bildirdilar, ikkinchi guruhda esa 34(14%) o’z tashvishlarini bildirdilar , (3.5-rasm). ning birinchi guruhiga Surov utkazilganlar soni

1-rasm. “Uy jihozlariga necha balliy zilzila xavfliy deb hisoblaysiz?” (1 guruh) savoliga javoblarning natijalari

18 (10,9%) kishi zilzila xavfini bilmasliklari aniqlandi . savol - Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy deb hisoblaysiz »? kichik daxaning birinchi guruhda 165 respondentlarning qatnashganligi tasdiqlaganida 75 (45,4%) fuqaro to’g’ri javob berdi, va so’rovda 241 ishtirokchilari ikkinchi guruh , 138 (57,2%) fuqaro ijobiy javob berdi. Shu bilan birga, kichik daxaning ikkala guruhidan (406 kishi) so’ralganlarning 12.8% (52 kishi) Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy, ekanligini bilmasligini aytishdi 87.1% (354 kishi) Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy ekanligini qisman bilishini so’rovnomada byergan malumotlari orqali aniqlandi.[3]

To’g’ri javob brganlar, 52,9% (215 kishi) tasykil etdi, lekin 191 kishi yaniy 47,0 foizi zilzila boino jixozlariga tasir qilishi to’g’risida ma’lumotga ega emasliklarini bildirishdi. Kichik daxaning birinchi va ikkinchi guruhlari uchun javoblar. 3-rasmda keltirilgan.

Respondentlarning javoblaridan ko’rish mumkinki, ko’pchilik bino jixozlarini talofatini bilishadi va kelajakda ulardan foydalanishadi (3-rasm). Kutilgan zararni baholashda, kichik daxaning ikkala guruhi uchun 406 kishi suhbatdan o’tkazildi. Ularning 52% (213 kishi)

zilzila bino jihozlariga ta’sirini bilishadi lekin ularning mustahkamlashni bilishmaydi. 32.7% (133 kishi) zilzila bino jixozlariga ta’sirini bilishmaydi jixozlarni mustaxkamlash to’g’risida ma’lumotga ega emas bundan tashqari befarq fuqarolar 14.7% (60 kishi) tashkil etyapti. Zilzila va uy ichidagi tarkibni vayron qilish bilan o’z uylarini to’liq vayron qilish haqida fikr bildirishdi. respondentlarning kutilgan zarar haqida javoblarining natijalari. Mumkin bo’lgan zilzila grafikada ko’rsatilgan. “Zararni qanday kamaytirish kerak?” Degan savolga ikkala guruhdan 406 kishi javob berishdi mahalla guruhlari[4]

2-rasm. «Uy jixozlariga necha balliy zilzila xavfliy

Uy jixozlariga necha balli zilzila xavfli

6 ball

5 ball

4 ball

3 ball

0             50            100            150

■ byefarq fuqarolar ■ Qatnashgan fuqarolar deb hisoblaysiz?» Degan savolga javoblarning natijalari.

1- kichik daxa; 2- kichik daxa; 3-kichik daxa; 4-kichik daxa; 5-kichik daxa

3-rasm. “Uy jixozlariga necha balli zilzila xavfli deb hisoblaysiz?” (2-guruh) savoliga javoblarning natijalari

So’rov o’tkazilgan respondentlarning katta qismi 52,9% (215 kishi) yo’qotishni kamaytirish uchun biror narsa qilish kerak deb hisoblashadi; Respondentlarning 32.7% (133 kishi) zararni qanday kamaytirishni bilishini aytishgan va faqat 14.7% zararni kamaytirish uchun hech narsa qilolmasliklarini aytishgan. Respondentlar bilimini oshirish uchun ularni o’qitishni tashkil etish kyerakligini aytib o’tishdi. Hulosa qilib aytganda axolini quyi qatlamining bilim savyalarini oshirish kyerak,buning uchun qisqa muddatliy kurslar ochib malakasini oshirish ayni muddao bo’ladi. [7]

ADABIYOTLAR

• [1]    O’zbekiston Respublikasining «Aholi va hududlarni tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan himoya qilish to’g’risida» gi qonuni. Toshkent, 1999 yil 20 avgust.

• [2]    Balasanyan S.Yu., Nazaretyan S.N., Amirbekyan V.S. Seysmik himoya va uni tashkil qilish. -GYUMRI.: Eldorado, 2004 .-- 436 b.

• [3]    Larionov V. I. Inson hayoti uchun seysmik xavf haqida tushuncha // Favqulodda zilzilalar paytida seysmik xavfni, aholini qutqarish va hayotni ta’minlashni tahlil qilish (seysmik, uslubiy va uslubiy jihatlar). M.: Rossiya Federatsiyasi Favqulodda vaziyatlar davlat qo’mitasining nashriyoti, 1992 yil. Part 1. P. 160-176.

• [4]    Rashidov.T.R, Axmedov.M.A, Aripova.N.A. Mahall a aholisining zilzilalarga tayyorligi (masalan, Toshkent) // Mexanika muammolari.- Toshkent, 2008.- №1. - C 40 - 43.

• [5]    Aripova.N.A. Favqulodda vaziyatlarda ofatlarning odamlarga ta’sirini kamaytirish bo’yicha chora-tadbirlar//ToshGTU - Toshkent, 2006. № 2 - 137 - 138-betlar.

• [6]    Sulaymonov S.S., Xamrabaeva N.A. Katta shaharda seysmik xavf yuzaga kelganda «odam yashaydigan joy» tizimining ehtimoliy matematik modeli // Vestnik TSTU, № 2.-Toshkent, 2014.-S.151-158.

• [7]    Internet-sayt http: // nepoznonnoe . org \ HTM \ zemlgtrysenie.htm.

• [8]    Internet-sayt http: // www. epitsentr. ru \ uz.