Суғориладиган майдонларга сферик дискли қурилмалар билан ишлов бериш самарадорлигини ошириш
Автор: Қўчқоров Ж.Ж., Собиров К.С.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 10 (89), 2021 года.
Бесплатный доступ
Фермерлар ерларни баҳорги экин экишга тайёрлашда тишли ва дискли тирмалар, чизель-культиваторлар, мола-текислагичлар ва бошқа текислагичлардан кенг фойдаланадилар. Ерларни экин экишга агротехник талаблар даражасида сифатли тайёрланишини таъминлашда машиналарни созлаш ва улар асосида тузилган агрегатлардан тўғри фойдаланиш муҳим аҳамиятга эга. Бугунги кунда ерларнинг текислик даражасини яхшилаш, унинг сифатли текислаш ишларини амалга ошириш ва бу ишлар учун иш унумдорлиги юқори текислагич агрегатини яратиш долзарб масала ҳисобланади. Фермер хўжаликлари экин майдонларини жорий текислаш ишларида қўлланадиган техникаларни модернизациялаш базали текислагичларнинг иш сифатини яхшилаш трактор – машина агрегатларини иш унумига боғлиқлиги, ёқилғи сарфини камайтириш ва иш сифатини яхшилашни ўрганиш мақсад қилиб олинган. Бундай муаммоларни ҳал этиш ерларни экишга тайёрлашда қўлланиладиган машиналарнинг иш сифати ишлов бериш чуқурлиги, дала юзасининг текислиги, тупроқнинг уваланиш сифати ва зичлиги ҳамда бегона ўтларнинг йўқотилиш даражаси билан белгиланади. Экишга талаб даражасида тайёрланган далаларда тупроққа ўртача ишлов бериш чуқурлиги агроном томонидан белгиланган кўрсаткичдан ±1 см. дан ортиқ фарқ қилмаслиги, уруғ экиладиган қатламда ўлчами 25 мм. дан кичик тупроқ бўлакларининг миқдори камида 80 фоизни ташкил этиши, ўлчами 50 мм. дан катта кесаклар умуман бўлмаслиги, ишлов берилган қатлам зичлиги 1,1–1,2 см3 оралиғида ҳамда бегона ўтлар тўлиқ йўқотилган бўлиши лозим.
Текилагич, сферик диск, тезлик, тортишга қаршилик, тупроқ ҳажми, фракция, текислаш сифати.
Короткий адрес: https://sciup.org/140260886
IDR: 140260886
Текст научной статьи Суғориладиган майдонларга сферик дискли қурилмалар билан ишлов бериш самарадорлигини ошириш
Ўзбекистон қишлоқ хўжалигини бозор иқтисодиётига ўтиш даврида давлат ва жамоа хўжаликлари ўрнида замон талабига жавоб берадиган фермерлик ёки деҳқончилик хўжаликлари ташкил топмоқда. Ҳозирги кунга келиб, қишлоқ хўжалигида ерга ишлов беришда турли хилдаги техникалардан фойдаланилмоқда. Лекин улардан фойдаланишда ҳар томонлама иқтисодий жиҳатдан самарали бўлган турини танлаш бевосита чет эл техникаларини ўрганишни талаб этади.
Шу ўринда АҚШда жами ҳайдаладиган ер майдонининг 95 фоизини сферик дисклар ёрдамида ҳайдалади, чунки бу усул ананавий усулга қараганда кунига уч баробар майдонни тракторга ортиқча кучланиш юкламаган ҳолда ва қўшимча эҳтиёт қисмлар сарфисиз ҳайдаш мумкин. Сферик дисклда ер ҳайдаш бир вақтниг ўзида ҳам ерни текислаш, ҳам экишга тайёрлашни ўз ичига олади [1]. Тупроқ зичлиги муаммо туғдирганда чуқур юмшатиш учун дисклаш амалиётидан аввал омочлаш мумкин бўлган чуқурликдан кўпроқ чўқурликда юмшатгич билан ерга ишлов бериш мумкин. Экин қолдиқлари кўп қолдирилган ерларни ҳайдашнинг иложи йўқ, лекин буни диск ёрдамида уддалаш мумкин.
Ерга минимал (кам) ишлов бериш ва ерни диск ёрдамида ҳайдаш ёқилғи нархлари ва техникага боғлиқ харажатларнинг ўсиб бораётганлиги ва катта от кучига эга тракторларнинг катта миқдордаги ёқилғи сарфи туфайли ерга минимал (кам) ишлов бериш аввалги ишлов бериш усулларидан кўра яхшироқ деб қаралмоқда. Ерга минимал (кам) ишлов беришда тупроқ юзасида экин қолдиқларини қолдириш орқали тупроқ намлиги сақлаб қолинади. Ерга қўшимча ишлов бериш сабабли тупроқ юқори ҳосил бермайди ва тракторларнинг экин майдонида ортиқча ҳаракатланиши ҳам тупроқни зичлаштириб юборади. Агар тупроқ ағдарилмаса, беголна ўтнинг уруғи бошқа унумдор жойга кўчишига имкон яратилмайди. Ҳосили йиғиб олинган майдонга (яъни тупроққа ишлов берилмаган ер) экиш имконига эга бўлган сеялканинг яратилиши ер ҳайдаш сабабларини тезда йўққа чиқармоқда [2]. Ерга минимал ишлов бериш амалиётида дискли юмшатгич билан зичлашган тупроқни юмшатиш учун фойдаланса бўлади. У бошқаларига қараганда чуққуроқ ва камроқ от кучи сарфлаб кунига кўпроқ ерга ишлов бериш имкониятига эга.
Дискли ер ҳайдаш усули ер ҳайдашнинг барча бошқа усулларига нисбатан анча камхарж ҳисобланади. АҚШда дискли ер ҳайдаш харажати гектарига 18 АҚШ долларини ташкил этади. Бошқа турдаги ер ҳайдаш, масалан омоч билан гектарига 50 доллардан тўғри келади. Трактор эскириши ва омоч органларининг ейилиши туфайли харажатлар яна ортади. Дискли ҳайдов мосламаси ёрдамида қисқа муддатда кўпроқ ерни экишга тайёрлаш мумкин. Бунда экин майдонинг нам ёки қуруқлигининг аҳамияти йўқ. Шунинг учун ҳам дискдан фойдаланиш қишлоқ хўжалигидаги барча амалиётлар учун камхарж саналади.
Диск ёрдамида ишлов бериш яъни текислагичга юмшатувчи сферик дискларни қўллаш тупроқнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш билан бирга унинг физик механик хоссаларини яхшилайди. Текислагичга ўрнатилган дискли қурилма орқали ерлардаги барча ўсимликларни қўшимча иш қуролсиз майдалаб, тупроқни озуқлантиришга ҳам имконият имконият яратади. Диск билан ишлов бериш усулида ўсимлик илдизларининг ерга яхши ишлов берилиши сабабли тупроққа чуқурроқ киришига ва керакли озуқа ва намликни ўзлаштиришига имконият бермоқда ва провардида ҳосилдорлик 10 фоиздан 30 фоизга ўсмоқда. Йирик тракторларнинг тупроқ устида кўп ҳаракатланиши уни зичлаштириб юборади, агар тупроқ нам бўлса, ернинг зичлашиши 4 бараварга ортиб кетади. Бу тупроққа ишлов бериш ва ҳаво алмашинувига катта салбий таъсир кўрсатади, натижада табиий шароитда бундай ер майдони қарийб 10 йил ичида қайта тикланиши ва яхшиланиши мумкин.
Танланган агротехник тадбирлар учун дизел ёқилғисига бўлган талаб ( гектар литр ҳисобида )
|
Агротехник тадбир тури |
Кам |
Ўрта |
Юқори |
|
Тупроқни чуқур юмшатиш (35 см) |
12.3 |
19.8 |
27.9 |
|
Омочда ер ҳайдаш (10 см) |
10.9 |
17.5 |
24.6 |
|
Танден дискда ер ҳайдаш |
4.7 |
5.2 |
5.7 |
|
Чизеллаш (10 см) |
7.1 |
11.8 |
16.5 |
|
Дискли юмшатгич билан ҳайдаш |
5.7 |
9.0 |
12.8 |
Юқорида келтирилган фикр ва мулоҳазалар ва қатор илмий тадқиқот ишларидан келиб чиқиб шуни айтиш мумкинки, узун базали текислагичнинг иш самарадорлигини ошириш ва уни ер текислаш сифатини янада яхшиланиши ҳамда тортишдаги қаршилигини камайтириш учун юқоридаги дискни авзалликларидан келиб чиқиб, узун бўйли текислагичга юмшатувчи қурилмани қўллашни тавсия этамиз.
Дискли қурилманинг асосий вазифаси олдиндан юмшатилмаган ва йирик кесакли майдонларда текислагич пичоғини қирқишга қаршилигини камайтириш, майдон юзаси бўйлаб 1 ўтишда агротехник талабга мос майдон юзаси текислигини ҳосил қилишдан иборатдир. Майдонларни сифатли текислаш ва тупроқ фраксиясини яхшилаш текислагич ковши олдида юмшатувчи дискли қурилмани ўрнатиш билан амалга оширилади. Қишлоқ хўжалигида бажариладиган ишлар ва текислаш жараёнларининг сарф-харажатини ва махсулот таннархини маълум фоизга камайтириш имкониятини беради. Суғоришда сарфланадиган харажатлар камаяди. Ўсимлик ривожланиши учун тупроқнинг таркиби яхшиланиб, ҳосилдорликни оширади. Бу текислагичнинг тупроқ экологиясига ижобий таъсирининг натижасидир, деб хулоса қилиш мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати:
Список литературы Суғориладиган майдонларга сферик дискли қурилмалар билан ишлов бериш самарадорлигини ошириш
- И.Ҳасанов., Ж.Қўчқоров., У.Ҳасанов «Узун бўйли текислагичга юмшатувчи дискли қурилма» фойдали модел. Талабнома № FАP 2013 00 85.
- Омоч ва дискда ер ҳайдашнинг ўзига хос хусусиятлари. № 12 Ахборот бюллетени (2005 й . декабрь)
