Таълим жараёнида ўувчиларнинг билиш, ижодий фаоллигини ошириш

Ўзбекистон таълим тизимига замонавий ўқитиш технологияларини жорий этиш, ўқувчиларда билиш ва ижодий қобилиятларни ривожлантириш таълим ислоҳотларининг асосини ташкил этади. Маълумки, мустақил фикрловчи, ақлан етук, руҳан тетик, маънан баркамол шахсни тарбиялаш ғояси инсониятнинг пайдо бўлиши давридан бошланган бўлиб, у шу даврлар оралиFида боскичма-боскич ривожланиб келмокда. Таълим тушунчаси билим бериш, малака ва кўникмаларни ҳосил қилиш жараёни сифатида намоён бўлади. Таълим жараёни кўплаб билимлар ўзлаштирилиши ва ана шу жараёнда тарбия амалга оширилишини таъминлайди. Таълим инсонни

ҳаётга, меҳнатга, ижтимоий муҳитга тайёрлашнинг асосий воситасидир.

Мамлакатимизда мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб таълим жараёнига эътибор кучайтирилди. Таълим тизимини ривожлантириш давлат сиёсати даражасига кўтарилди.

Ўзбекистоннинг

келажаги

ҳисобланмиш ёш авлоднинг жаҳон андозаларига мос равишда замонавий билим ва касб-х,унарларни эгаллашлари, узларида мавжуд кобилиятлар, билим, кўникма ва интеллектуал салоҳиятларини ривожлантириш ҳамда юзага чиқаришлари борасида кўплаб ишлар амалга оширилмоқда. Юртимизда илм-фан, таълим сох,асини ривожлантириш буйича самарали ишлар олиб борилмокда.

Айнан мана шу ишларнинг асоси сифатида 1997-йил кабул килинган “Таълим туFрисида”ги (янги та^рирда 2020 йилда кабул килинган) конунга эътибор қаратайлик. Ушбу қонун Республикамизда таълимнинг вазифаси, таълимнинг ўрни, таълим бўйича чет эл давлатлари билан ҳамкорлик қилиш, таълим муассасалари учун янги ўқув режаларини ишлаб чиқиш, таълим тизимида янгиликлар яратиш каби кўплаб соҳаларда янги қадамларни юзага келтирди. Мамлакатимиз Президенти Шавкат Мирзиёевнинг таълимни ташкил этиш, илм-фан, таълим тизими борасида каратаётган эътиборлари, амалга ошираётган ислоҳотлари ёш авлоднинг келажакка интилиши, ишонч кузи билан карашга катта асос булмокда. Шавкат Мирзиёевнинг 2017-йил 7-февралда қабул қилинган “Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги Фармонига асосан илм-фан ва таълим сох,аларини ривожлантириш борасида куплаб вазифалар белгиланган. Ушбу стратегияда янги таълим муассасаларини бунёд этиш, капитал таъмирлаш, лабаротория ва замонавий ўқув жихозлари, компьютер техникаси, укув материаллари билан таъминлаш назарда тутилган. Таълим тизими соҳасида Олий таълимга, уни ривожлантиришга катта эътибор каратилган. Хусусан, 2017-2021- йилларда Олий таълим тизимини тубдан такомиллаштириш дастури ишлаб чиқилгани ҳам Олий ўқув юртлари ваколатларини кенгайтиришга хизмат қилди, десак, адашмаймиз. Демак, биз таълим тушунчасини билимларнинг ўзлаштирилиши, натижада эгалланган билимларнинг ҳаётга, ижтимоий мууитга мослашишга хизмат килиши сифатида тушунтириб утдик.

Таълим-тарбия воситаси эса Fайритабиий кучга эга деб, тасаввур килинган нарса ва ^одисалардан иборат булган.

Мустақил фикрловчи, ижодкор шахсни тарбиялаш бўйича бугунги кунда таълим-тарбия тизимидаги урнига келганда, айрим анъанавий дарс шаклини саклаб колган ^олда, унга турли-туман таълим олувчилар фаолиятини фаоллаштирувчи, ўқувчиларни мустақил фикрлашга ундовчи интерфаол таълим методлари билан бойитиш мақсадга мувофиқдир. Таълим олувчиларни мустақил фикрлашга ундовчи интерфаол таълим методларининг педагогик-психологик мох,ияти шундаки, оддий мунозарада баҳслашувчилар кўпроқ онгли, асосли фикрларни баён этишга ҳаракат қиладилар ва мустақил фаолият юритиш натижасида таълим олувчи шахсида ижодкорлик хислатлари шаклланади. Умумтаълим мактаблари, акдемик лицей ва касб-х,унар коллежларида ижтимоий-гуманитар фанларини ўқитишда ўқувчиларнинг билиш ва ижодий фаоллигини оширишнинг педагогик-психологик усуллари х,акидаги фикр-мулох,азаларни уз ичига олган.

Шунингдек, дарс жараёнини оқилона ташкил этиш, таълим берувчи томонидан таълим олувчиларнинг қизиқишини орттириб, уларнинг таълим жараёнидаги фаоллиги муттасил рағбатлантирилиб турилиши, ўқув материалини кичик-кичик булакларга булиб, уларнинг мазмунини очишда турли хил замонавий таълим технологияларидан фойдаланиш ва таълим олувчиларни амалий машқларни мустақил бажаришга ундаш талаб этилади. П.Я.Гальперин назариясига мувофиқ, ўқитувчининг роли тахминан қуйидагича бўлади: болалар ўзлаштириши керак бўлган материал порциясини ажратиб олиб, ўқитувчи, болаларнинг айнан қандай иши бу материалга мослигини ўйлаб олади. Дастлабки таништириш босқичининг асосий мақсади – ўқувчиларни керакли ишни мустақил бажаришга тайёрлаш ва бундай ишни дарҳол ташкил этишдир. Анъанавий педагогика нуқтаи-назаридан вазиятғалати кўринади – болалар ҳали ҳеч нимани билишмайди, аммо янги билимлар билан ишлашлари керак. П.Я.Гальпериннинг ўзи бундай тавсифлайди: “Боланинг интеллектуал имкониятлари муаммоси масаласида ва саъй-ҳаракатлар методларида аниқ ва ишончли ориентирланиш ҳал қилувчи бўлмаса ҳам муҳим аҳамият касб этади. Ориентирлаш карталарида ориентирлар аниқ ва барқарор ифодаланган бўлса, бола уларни уларни ишонч билан излайди”.

Муваффақиятли ўзлаштиришнинг 80% и ориентирлашнинг қанчалик тўғри ва яхши амалга оширилишига боғлиқ.

Ўқувчиларнинг билиш, ижодий фаолиятини фаоллаштиришнинг психололгик технологиясини билишлари ва билимларни интеграциялаш усули билан эгаллаши, билимдон ва ижодий фикрлайдиган, мавжуд шароитларни, ҳар томонлама баҳолашни назарда тутадиган қарорлар қабул қилишга ўргатиш, илмий билимларни трансляциялаш ва педагогик методлар тизимига киритиш учун таҳлил қилиш, шунингдек, ўқувчиларни билан коммуникация усулларига ўргатиш чоғида ўзлаштирилиши лозим. Индивидуал ёндашув ҳамма ҳолларда ҳам чуқур илмий мазмун асосида ташкил этилганида самарали натижа беришлигини унутмаслик керак. Айни шу ўқувчи билан мулоқот жараёнида ўқитувчи унинг билимларини баҳолайди ва билиш жараёнини керакли йўлга солади. Ўқитишни индивидуаллаштириш, бир томондан, ўз шахсий таълим олиш йўлини танлаш имконияти, иккинчи томондан, ўқитувчининг ўқувчи билан махсус мулоқот шаклидир, ўқитишнинг табақалаштирилиши ўқув фаолиятининг ижодий стилини ривожлантиради, ўқувчини ўқув жараёни объектидан субъектига айлантиради.

Юқорида баён қилинган фикрларга асосан, равшанки, билиш жараёни бирор компонентлар (эндиликда тадқиқ қилинган ёки ҳали ўрганилмаган) тўпламини ўз ичига олган тизимдир. Бу тизимнинг структураси ва амал қилиш механизмини билган ҳолдагина уни бошқариш мумкин бўлади.Айтилган фикрларга асосан, кўрсатилган вазифани ҳал этиш учун ўқитиш технологиясига тайёрлаш учун уни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз. Шундай қилиб, қобилиятларни аниқлашнинг энг тўғри йўли – бу ўқувчиларнинг ўқув жараёнидаги муваффақиятлари динамикасини аниқлашдир.

ХУЛОСАМ шундан иборатки, Юқорида баён қилинган фикрлардан шу нарса келиб чиқадики, билиш жараёнининг самарадорлигини таъминловчи зарурий омил назарий (психологик-педагогик) асослар ва уларнинг амалий рўёбга чиқарилишини ўқувчиларнинг фаол ва самарали билиш фаолиятини, уларнинг интеллектуал, касбий ва ижодий қобилиятларини ривожлантирилишини таъминловчи ўқитиш методлари ва шаклларининг бирлиги     каби     тушуниладиган     ўқитиш     технологиясидан фойдаланишдир.Шуни ҳисобга олиш керакки, ўқитиш жараёнида бир функцияларнинг ривожланиши бошқаларининг ҳам ривожланишига ёрдам беради, бу эса умуман шахснинг интеллекти ва психикасининг ривожланишига олиб келади.

Адабиётлар:

• 1.М уҳаммаджонов А. Школа и педагогическая мысль узбекского народа XIX – начала XX в. Тошкент, «ФАН»., 1978. – 44 б.

• 2.К аримова В.М., Суннатова Р.И., Тожибоева Р.Н. Мустақил фикрлаш: (Академик лицейлар ва касб-ҳунар коллежлари ўқувчилари учун ўқув қўлланма) – Т.: Шарқ, 2000. – 112 б.

• 3.К аримова В.М. Аудиторияда баҳс-мунозарали дарсларни ташкил этишнинг психологик технологияси. – Т.: 2000.

• 4.Д авлетшин М.Г.,Туйчиева С.М.Умумий психология.Тошкент.2002 й

• 5.Д авлетшин      М.Г.Замонавий      мактаб

  Ўқитувчиси

  
  

  психологияси.Тошкент.1998 й

  • 6.Б ахадирова C.Р, Педагогика ва психология асослари Тошкент-2016

  • 7.Si ddiqova, S. (2021). ЎҚУВ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ. Джизакское инновационное образование , 1 (1).

  • 8.Si ddiqova, S. (2022). УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА МУСТАҚИЛ ФИКРЛОВЧИ, ИЖОДКОР ШАХСНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании , 2 (3).

  • 9.Si ddiqova, S. K. (2021). INCREASE THE CREATIVE ACTIVITY OF STUDENTS COGNITION IN THE EDUCATIONAL PROCESS. Theoretical & Applied Science , (2), 24-26.

  • 10.Si ddiqova, S. (2022). ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЎҚУВЧИЛАРНИНГ БИЛИШ, ИЖОДИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШ. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании , 2 (3).

  • 11.Si ddiqova, S. (2021). ЎҚУВ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ. Джизакское инновационное образование , 1 (1).

  • 12.    Siddiqova, S. (2021). ЎҚУВ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ. Джизакское инновационное образование , 1 (1).

  • 13.Si ddiqova, S. (2022). УЗЛУКСИЗ ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА МУСТАҚИЛ ФИКРЛОВЧИ, ИЖОДКОР ШАХСНИ ТАРБИЯЛАШНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК МАСАЛАЛАРИ. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании , 2 (3).

  • 14.Si ddiqova, S. K. (2021). INCREASE THE CREATIVE ACTIVITY OF STUDENTS COGNITION IN THE EDUCATIONAL PROCESS. Theoretical & Applied Science , (2), 24-26.

  • 15.Si ddiqova, S. (2022). ТАЪЛИМ ЖАРАЁНИДА ЎҚУВЧИЛАРНИНГ БИЛИШ, ИЖОДИЙ ФАОЛЛИГИНИ ОШИРИШ. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании , 2 (3).

  • 16.Si ddiqova, S. (2021). ЎҚУВ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ПЕДАГОГИК-ПСИХОЛОГИК ЖИҲАТЛАРИ. Джизакское инновационное образование , 1 (1).

  • 17.Iso qulov, M. (2022). ЮҚОРИ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИНИ ЖАҲОЛАТГА ҚАРШИ МАЪРИФАТ РУҲИДА ТАРБИЯЛАШДА ВЕРТУАЛ СТЕНДЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании, 2(3). извлечено от https://ppmedu.jspi.uz/index.php/ppmedu/article/view/5620

  • 18.Iso qulov, M. (2022). ЮҚОРИ СИНФ ЎҚУВЧИЛАРИ ОНГИДА ЖАҲОЛАТГА ҚАРШИ КУРАША ОЛИШ ТАФАКУРИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА ОИЛА ВА МАКТАБ ҲАМКОРЛИГИ. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании, 1(4). извлечено от https://ppmedu.jspi.uz/index.php/ppmedu/article/view/4746

  • 19.Soi bnazarova, M. (2022). YOSHLAR TARBIYASIDA ABDURAHMON JOMIYNNIG ASARLARIDAN FOYDALANISH. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании, 2(3). извлечено от https://ppmedu.jspi.uz/index.php/ppmedu/article/view/5634

  • 20.S anakulova, Z. A., & Soibnazarova, M. N. (2017). Modular training as a pedagogical technology. Pedagogicheskoe masterstvo: X Mezhdunarodnaya nauchnaya konferentsiya, Moskva, iyun’2017

21.Soibnazarova, M. (2022). ЁШ АВЛОДНИНГ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ТАРБИЯСИДА МУТАФАККИРЛАРНИНГ ФИКРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШ. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании, 2(6). извлечено от

• 22.С анакулова, З. А., & Соибназарова, М. Н. (2017). Модульное обучение как педагогическая технология. In Педагогическое мастерство (pp. 20-22).

• 23.С анакулова, З. А., Соибназарова, М. Н., Бойтураева, Н. И., & Юлдашев, Ш. Э. (2016). Психологические условия формирования навыков самостоятельного мышления у учащихся. Молодой ученый, (8), 1022-1024.

• 24.A xmedova, S. (2022). MAKTABLARDA OʻQITISH TIZIMINING TAʼLIM OLUVCHILAR YOSHI BILAN BOGʻLIQLIGI. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании, 2(4). извлечено от https://ppmedu.jspi.uz/index.php/ppmedu/article/view/5879

• 25.A xmedova, S. (2022). SAMARALI RAHBARLIKKA XOS XISLATLAR. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании, 2(5). извлечено от https://ppmedu.jspi.uz/index.php/ppmedu/article/view/5102

• 26.Ax medova, S. (2022). TA’LIM MUASSASALARI RAHBARLARINING MA’NAVIY QIYOFASI, MADANIYATI VA UNGA QO’YILGAN TALABLAR. Журнал Педагогики и психологии в современном образовании, 1(4). извлечено от https://ppmedu.jspi.uz/index.php/ppmedu/article/view/4904 27.Axmedova, S. (2022). TA’LIM-TARBIYA JARAYONIDA SHAXSGA YO’NALTIRILGAN TA’LIM. Журнал Педагогики и психологии в современном        образовании,        2(4).        извлечено        от

  https://ppmedu.jspi.uz/index.php/ppmedu/article/view/5881

"Экономика и социум" №6(97) 2022