Тўимачилик корхоналарида ишлаб чиариш ресурсларидан фойдаланишни такомиллаштириш йўллари

Калит сўзлар . Ишлаб чиқариш ресурслари, ишлаб чиқариш харажатлари, таннарх, соф даромад, ялпи даромад.

Ўзбекистон кўп тармоқли йирик енгил саноатига эга. Унинг ҳисобига ишлаб чиқарилган барча саноат маҳсулотининг 25 фоизи, асосий ишлаб чиқариш фондлари қийматининг 13 фоизи ва республикамизда саноатда банд бўлганларнинг 32 фоизи тўғри келади. Бозор муносабатларининг ривожланиши, ташқи савдонинг либераллашуви, молиявий ва моддий-ашёвий оқимлар фаолиятининг жадаллашуви иқтисодиётни бошқариш тизимига нисбатан янги янги ёндашувларни излаб топишни, ривожлантиришнинг устивор йўналишларини танлаш вазифасини қўяди.

Тўқимачилик тармоғи енгил саноатнинг халқ истеъмоли товарларини ишлаб чиқарувчи етакчи соҳа ҳисобланади (газлама, галантерея, трикотаж -тикувчилик буюмлари). Унинг таркибига 285 та йирик корхона ва бирлашмалар кириб, йилига 300,0 минг. тонна калава ип, 157,9 млн. кв. м. ип газлама, 56,4 минг. тонна трикотаж мато, 26,3 млн. жуфт пайпоқ буюмлари , 149,7 млн. дона трикотаж буюмлари ишлаб чиқариш қувватига эга бўлиб, 3та тикувчилик трикотаж кийимларини моделлаштириш маркази, лойиҳалаштириш-конструкторлик бюроси, фирма савдо шаҳобчалари ва тармоқ банкига эга.

Корхона фаолиятининг пировард натижалари кўп жиҳатдан уни ўраб турган шарт-шароитларга боғлиқ бўлса ҳам, ишлаб чиқаришнинг моддий омиллари (ресурслар) ва уларни бирлаштириш, улар ёрдамида меҳнатни ташкил этиш хар доим ҳал қилувчи аҳмиятга эга бўлади. Шунинг учун корхона фаолиянити фақат ички ва ташқи шароитларга ва ресурслардан оқилона фойдаланишга боғлаб қўйиш тўғри бўлмайди. Масалан, бозор иқтисодиёти шароитида бир қанча бозор муаммолари пайдо бўлади: мулк шакллари, баҳони белгилаш, фойда олишнинг осон йўлларини топиш, рақобат шароитидан чиқиб кетиш ва бошқалар.

Хом ашё ресурслари ишлаб чиқариш жараёнининг асосий элементи сифатида корхона ишлаб чиқаришига ва иқтисодига катта таьсир кўрсатади. Материал кўп сарфланадиган тармоқларда, ҳусусан, тикувчилик корхоналарида, хом ашё ва материаллардан оқилона фойдаланиши маҳсулот таннархини пасайтиришининг асосий манбаидир. Тикувчилик саноатида хом ашёдан унумли фойдаланиш мақсадида рационал бичишнинг жуда кўп математик усулларидан фойдаланилади. Улар орқали чиқиндилар миқдорини камайтиришига эришилади. Иккинчи йўли эса, иложи борича чиққан чикиндилардан унумли фойдаланишдир.

Ишлаб чикариш ресурсларининг иккинчи тури-мехнат ресурслари ва мехнат потенциалидир. Мехнат потенциали -бу, мехнат захираси ёки имкониятидир. Унга мехнат ресурсларининг умумий сони ва таркиби, маьлумот даражаси, профессионал куникмаси ва ишлаб чикаришнинг у ёки бу сохасида мехнат килиш кобилияти акс этади.

Меҳнат ресурсларидан унумли фойдаланиши бу раҳбар кадрларнинг етуклигига, билим ва илмнинг даражасига, иш малакаси хамда ташкилотчилик кобилиятидан тулик фойдаланишига уларни туFри танлаш, жой-жойига куйиши ва тарбиялашдан иборатдир.

Республикада бозор иктисодиёти шароитида мехнат ресурсларига бир катор янги талаблар юзага келди. Улар орасида энг мухимлари куйидагилар: ижтимоий-психологик диагностика; кадрларни бошкариш тизимини ахборот билан таьминлаш; бандликни бошкариш; зарур булган лавозимларга номзодлар танлаш; кадрлар салохияти ва ходимларга булган эхтиёжларни тахлил этиш; кадрлар маркетингини белгилаш; хизмат мартабасини режалаштириш ва назорат қилиш; ходимларнинг касбий ва психологик мослашуви, кўникиши; мехнат -хукукий муносабатлар масалалари; мехнат этикаси ва эстетикаси.

Бошкарувнинг барча даражаларида инсон ролининг ортиши, иқтисодиётда, шу жумладан, саноатда кенг қамровли таркибий ўзгаришлар содир бўлиши ва рақобат даражасининг ўсиши меҳнат ресурсларини бошқаришга ва улардан самарали фойдаланишига ёндашувни ўзгартиришни такозо этади.

Молиявий ресурсларга - корхона узининг хужалик фаолияти доирасида имконияти борича топиши мумкин бўлган пул маблағлари мажмуаси киради. Булар ичида энг муҳими ишлаб чиқариш харажатларини пасайтиришидир, чунки ишлаб чиқаришни ва меҳнатни ташкил этиш, техника ва материаллардан фойдаланиш, моддий-техника таьминотини такомиллаштириш, махсулот сифатини яхшилаш борасидаги ҳамма ўзгаришлар харажатлар даражасида ўз аксини топади.

Маьлумки, х,ар бир хужалик юритувчи субьектлар ресурслардан унумли фойдаланишни амалга ошириши учун энг аввало режалаштирилиши керак. Ишлаб чиқариш ресурсларидан унумли фойдаланиш мақсадини олдига қўйган ҳар бир корҳона ресурслардан тежамкорлик билан фойдаланиш стратегия ва тактикасини уз корхонаси учун ишлаб чикади. Бундан кузланган максад- ишлаб чикариш учун сарфланадиган хом ашё харажатларини камайтириш ортали фойда миқдорини оширишдир. Изланишлар қўлланилган стратегия ва тактиканинг хом ашё харажатларини камайтиришидаги сунгги боскичи ва муқобил йўли ресурслар тежамкорлигига эришиш эканлигини кўрсатмоқда. Мукобиллик- ресурслардан фойдаланиш стратегия ва тактикасининг таркибий қисми бўлиб, ишлаб чиқаришда иқтисодий тежамкорлик ва самарадорликни оширишга олиб келади.

Модомики, стратегия ва тактика ҳар қандай ишда, шунингдек, моддий, молиявий ва бошқа ресурслардан фойдаланишида биринчи навбатда, ҳодимлардан тегишли билим ва иш малакани, ресурслардан фойдаланишида масьулликни, бозор иктисодиёти шароити шартларини ва фан-тех,ника янгиликларидан воқифликни, илмий тадқиқот ва уларнинг ечимларини теран англашни талаб этади.

Хулоса қиладиган бўлсак, бозор иқтисодиёти шароитида ресурсларга ва улардан фойдаланишига булган талаб кучаяётганлиги, улар кийматини усиши, улардан фойдаланиш даражаси охир-окибат корхона фаолиятини инкирозга учрамаслиги учун асос булиши х,ар кандай ресурслардан тежамкорлик билан фойдаланишни такозо этмокда. ^озирги пайтда кайси мах,сулотни ишлаб чиқариш ва қанча ишлаб чиқаришгина эмас, шу билан бирга бу маҳсулотни ишлаб чиқаришга қанча ресурс ва маблағ талаб қилиниши ҳам кўпинча корхоналар учун асосий масалаларга айланмоқда. Бу ҳар бир корхонани бир томондан, талабни қондириш, иккинчи томондан, ресурслар ҳаражатининг кам чиқимли йўлларини ахтаришга ундайди. Булардан ташқари, ҳар бир корхона учун характерли бўлган меьёрлаштириш ва ресурсларнинг пуллиги ҳам шуни тақозо этади.

Фойдаланилган адабиётлар:

• 1.    Yusupov Ulugbek Shukrullaevich. Strategic Management Of Innovative Processes At Light Industry Enterprises In The Conditions Of Digitalization Of The Economy. International Journal of Scientific & Engineering Research Volume 11, Issue 2, February-2020 1250 ISSN 2229-5518

• 2.    Юсупова Д.Т., Розиқов А. Aspects of Organizing Esport-Oriented Textile Products and Export Development. International Journal of Research in Management & Business Studies. (IJRMBS 2020) Vol.

• 3.    Yusupov Ulugbek Shukrullaevich. Industry characteristics of innovative processes at the enterprises of light industry. European Journal of Economics №2, 2015.Vienna.

• 4.    Yusupov Ulugbek Shukrullaevich. Improvement of the innovation system in textile enterprises. ISCIENCE.IN.UA Aктуальные вызовы современной науки . Переяслав, LXІII Международная научная конференция, 26-27 сентября 2021г. Сборник научных трудов, Bыпуск 9(63).

• 5.    Yusupov Ulugbek Shukrullaevich. Foreign experience in evaluating the efficiency of innovative processes. ISCIENCE.IN.UA Aктуальные вызовы современной науки . Переяслав, LXІV Международная научная конференция,26-27октября 2021г. Сборник научных трудов, Bыпуск 10(64)

"Экономика и социум" №5(96) 2022