Алоа корхоналари сегментларининг аудиторлик талили

Жаҳонда алоқа соҳаси ижтимоий-иқтисодий тараққиётнинг муҳим “локомотиви” сифатида тан олинган. Манбаларга кўра, “Европа Кенгашига кирувчи давлатларда меҳнат унумдорлигини ошишидан олинган 50 % самара алоқа ҳисобидан эришилади; интернет хизматларига инвестицияларни 10% га ошиши ялпи ички маҳсулот (ЯИМ)ни 1-2%га ошишига олиб келади; 2020 йилнинг бошига дунё миқиёсида 4,5 миллиарддан ортиқ одамлар интернетдан фойдаланмоқда, 3,8 миллиарддан ортиқ одамлар ижтимоий тармоққа кирмоқда, 5,19 миллиарддан ортиқ кишилар мобиль телефонга эга; интернетга мурожаатларнинг 53 фоизи мобиль телефонлар, 44 фоизи шахсий компьютерлар орқали амалга оширилмоқда; 64% британияликлар савдо сотиқларни мобиль алоқа орқали онлайн режимида амалга оширадилар”1. Шу боис, халқаро ҳисоб амалиётида алоқа хизматларини ривожлантиришда бошқарув тизимини объектив ва ишончли ахборотлар билан таъминлаш муҳим роль ўйнайди. Бу ўз навбатида алоқа хизматлари субъектларида бухгалтерия ҳисоби ва аудитни ривожлантиришни тақозо этади. Бугунги кунда дунё мамлакатларида алоқа хизматларини бухгалтерия ҳисоби ва аудит объекти сифатида тан олиш, баҳолаш ва молиявий ҳисоботини ахборот фойдаланувчиларнинг талабларига мувофиқлаштириш масалалари долзарб ҳисобланади.

Сегментар ҳисобот хўжалик юритувчи субъектнинг барча ташкилий тузилмаларига мувофиқ ажратилган, менежмент талабларига мувофиқ тайёрланган, субъектнинг барча операцион сегментлари тўғрисида маълумотларни очиб берадиган компания бошқарув ҳисоботининг бир қисмидир. Сегментар ҳисобот бошқарув қарорларини қабул қилиш учун ички фойдаланувчиларнинг ахборот эхтиёжларини қондиришга қаратилган.

Сегментар ҳисоботларни аудиторлик таҳлилидан ўтказиш учун қуйидаги кўрсаткичларни ўрганишимиз лозим.

сегмент фаолияти натижаси (фойда, зарар)

активлар рентабеллиги сотиш рентабеллиги хусусий капитал рентабеллиги махсулот ишлаб чиқариш харажатлари рентабеллиги молиявий қарамлик коэффиценти молиявий барқарорлик коэффиценти

1-расм. Корхона сегметлари таҳлили кўрсаткичлари2

Таҳлил жараёнида капитал таркиби кўрсаткичлари (молиявий барқарорлик ва қарамлик коэффицентлари) кичик тадбиркорлик субъектларига узоқ муддатли молиявий маблағлар (қуйилмалар) киритган кредиторлар ва инвесторларнинг ҳимояланиш даражасини акс этиради, тўлов қобилияти (ликвидлик) кўрсаткичлари (жорий, тезкор ва абсалют ликвидлик коэффицентлари) субъектнинг кредиторлар олдидаги қисқа муддатли мажбуриятларини бажариш учун зарур бўлган маблағлари нисбатини ифода этади, рентабеллик кўрсаткичлари (активлар, сотилган маҳсулотнинг, хусусий капиталнинг ва маҳсулот ишлаб чиқариш харажатлари рентабеллик коэффицентлари) субъект фаолиятини таҳлил қилишда фойданинг умумий суммаси билан бирга, у қандай харажатлар эвазига олинаётганлини, маблағлар қандай даражада айланаётланлигини билиш мулкдорлар, шериклар ва кредиторлар учун ўта аҳамиятли ҳисобланади.

Юқоридаги кўрсаткичлар орқали сегментлар таҳлил қилинганда корхона фойдасида қайси сегмент улуши юқорилиги, қайси сегмент барқарор ва қайси сегмент ликвидлигини кўришимиз мумкин.

1-жадвалКорхона сегментлари холати таҳлили кўрсаткичлари3

Сегментар ҳисоботга нисбатан аудиторлик ва аудит билан боғлиқ хизматлардан фойдаланиш нафақат аудиторлик субъектининг молиявий ҳисоботдаги сегментлар тўғрисидаги маълумотларнинг тўғри ва тўлиқ ошкор қилинишини таъминлашга, балки асосий мақсадларни тўлиқ амалга оширишга имкон беради. Таҳлил жараёни хўжалик юритувчи субъектнинг таркибий бўлинмаларининг самарадорлигини юқори сифатли ахборот билан таъминлаш, ташқи фойдаланувчиларга диверсификация қилиш шароитида тижорат ташкилоти фаолиятини таҳлил қилишда кўмаклашиш, сегментларни ҳисобга олиш ва сегментар ҳисоботларни тайёрлаш, унинг фойдаси ва хатарларини баҳолаш, ички фойдаланувчиларни тактик ва стратегик бошқарув қарорларини қабул қилишда тўғри ахборот билан таъминлаш.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати

• 1. Пардаев М.Қ., Исроилов Б.И. Молиявий таҳлил. –Т.: “Иқтисодиёт ва ҳуқуқ дунёси” 1999.-368 б.

• 2.    Дўстмуратов Р.Д. Аудит асослари. Дарслик.-Т.: Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 2003. - 612 б.

• 3. Иброҳимов А.Т. Молиявий таҳлил. – Т.: «Меҳнат», 1995.

• 4.    Shirinov, U. (2020). ACCOUNTING IN THE DIGITAL ECONOMY: SIGNIFICANCE AND ADVANTAGES. International Finance and Accounting , 2020 (3), 23.

• 5.    Shirinov, U. (2017). The ways of accounting over telephone communication services in the existence of billing systems. TRANS Asian Journal of Marketing & Management Research (TAJMMR) , 6 (2and3), 23-31.

• 6    Abduxalilovich, S. U., & Azamat o’g’li, B. A. (2021, March). IMPROVEMENT OF ACCOUNTING OF INCOME FROM COMMUNICATION SERVICES. In Euro-Asia Conferences (Vol. 3, No. 1, pp. 108-111).

• 7.    Ширинов, У. А. (2019). УЧЕТ РАСХОДОВ В СУБЪЕКТАХ ОКАЗЫВАЮЩИХ УСЛУГИ ТЕЛЕРАДИО. Интернаука , (5-2), 19-21.

• 8.    Ширинов, У. А. (2019). ТЕЛЕФОН ХИЗМАТЛАРИДАН ОЛИНАДИГАН ДАРОМАДЛАР ҲИСОБИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Интернаука , (2-2), 83-85.

"Экономика и социум" №7(86) 2021