Андижон вилояти шароитида бодринг етиштиришда Учқун биостимуляторининг афзалликлари. аннотация

Ушбу тадқиқотнинг мақсади "Учкун" биостимуляторининг Ўзбекистон Республикасининг Андижон вилоятида етиштирилганда

"Орзу" бодринг навларининг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига таъсирини ўрганишдир.

Бодринг       етиштиришда экологик тоза технологиялардан фойдаланиш        Ўзбекистон замонавий биотехнологиясининг истиқболли          йўналиши

ҳисобланади.              Ушбу технологиялар биостимуляторлардан фойдаланишни ўз ичига олади, бу қишлоқ              хўжалиги

ўсимликларининг мослашувчан хусусиятларини            ва иммунитетини        сезиларли даражада оширади, уларнинг ҳосилдорлиги    ва    маҳсулот сифатини оширади.

Тадқиқот         усуллари.

Тадқиқотлар 2018-2020 йилларда Сабзавот-полиз экинлари ва картошкачилик илмий –тадқиқот институти Андижон филиали ва Тошкент      давлат      аграр университети          Андижон филиалининг          тажриба майдонларида        ўтказилди.

Экспериментал схема бодринг уруғларини экишдан олдин ва гуллаш фазасида Госсиприн, Учқун         ва         Верва биостимуляторлари 200 мл / га, 0,1 %ли сувли эритмаси билан ишлов беришга асосланган.Бунда      назорат вариантига сув билан ишлов берилди.

Дала         тажрибаларини

ўтказишда дала тажрибалари методологиясининг       асосий

қоидаларига асосланилди [3]. Биостимуляторларнинг уруғ униб чиқиши                    ва кўчатлар сифатига таъсири ўрганилди. Бодринг уруғларини экишдан олдин биостимулятор эритмаларида 24 соат давомида намлантирилди. Ўсиш даврида фенологик кузатувлар олиб борилди.

Гуллаш даврида бодринг гулларига Учкун биостимуляторининг ишчи эритмаси билан пуркаш тавсия этилади. Даволаш оралиғи 7-10 кун. Биологик маҳсулотлар патогенларга тўғридан-тўғри таъсир қилишдан ташқари, ўсимликларнинг ўсиши ва ривожланишини тезлаштиради, тупроқ таркибини яхшилайди, натижада ҳосилдорликни оширади. [6].

Бодринг (Cucumis sativus L.) Қовоқдошлар оиласига (Cucurbitacea) мансуб ўсимликдир. Қовоқдошлар оиласи 2 та синф, 118 туркум ва 825 турни ўз ичига олади. Бодрингнинг Ўзбекистонда энг кўп етиштириладиган навлари - Орзу, Номер, Кураж, Отелла ва Галант хисобланади. [1].

Бодринг уруғи униб чиққанида, попук илдиз ҳосил бўлади. Илдиз тизими тупроқнинг сирт қатламларида жойлашган қисқа илдизпоядан ва кўп сонли латерал илдизлардан иборат. Асосий ва индивидуал латерал илдизлар 1 м чуқурликка кириши мумкин. Илдизларнинг ён томонларга тарқалиш радиуси тахминан 1,5 метрни ташкил қилади. Бодрингнинг асосий поясида 4-5 барг ҳосил бўлиб, атроф бўйлаб тарқалади ёки кўтарилади, атрофдаги нарсаларга илашиб ўсади. Поянинг хилма-хиллиги ва ўсиш шароитига қараб, у 50-80 см дан 2 метргача ёки ундан кўпроқ узунликка етади. 7-10 барг ҳосил бўлгандан сўнг, пояда гажаклар пайдо бўлади. Онтогенез пайтида бодринг барглари ҳажми ва шакли ўзгаради. Ёш баргларда марказий новда фаолроқ ривожланади ва ўткир қиррали бўлиб, бу барг ўсишида мухим ахамиятга эга.

Бодринг айрим жинсли ўсимлик хисобланиб, гул шоналари ниҳолда дастлабки учта барг қўлтиғида, тўртинчи саккизинчикунларда хосил бўлади. Дастлаб гуллар гермафродитизм хусусиятларига эга бўлиб, кейинчалик чангчи ва уруғчи гулларга ажралади. Уруғчи гуллари одатда бирдан учтагача, чангчи гуллари эса бешдан еттитагачава саватча гулқўрғонда тўпланади. Бодринг уруғчи гулларининг чангланишга сезгирлиги ҳатто куртакда - гуллаш бошланишидан икки кун олдин бошланади. Чангчи ёрқин қуёш нурига ва юқори ҳароратга (+27 ... + 30 ° С дан юқори) бардош бермайди. Бодринг гулларининг очилиши эрталаб - об-ҳавога қараб, соат 6 дан 10 гача давом этади. Чангчи гуллари очилгандан бир-икки, уруғчилар эса очилгандан уч-тўрт кун ўтгач қурийди. Чангланиш ва уруғланишга уруғчи ва чангчи ёши ҳамда атроф-муҳит омиллари таъсир қилади. [2].

Бодринг меваси - уч ёки бешта уруғкамерали ёлғон мева. Мева шакли шарсимондан тухумсимонгача ўзгариб туради, лекин кўпинча у овал ёки цилиндрсимон бўлади. Турли хил бодринг навлари турли шакллар, ўлчамлар, ранглар, нақшлар ва бошқа хусусиятларга эга бўлган меваларга эга. Мевалар таркибида 100-400 тагача уруғ бор. Партенокарпик мевалар деб аталадиган уруғсиз мевалар ҳам мавжуд.

Уруғлар узун-эллиптик, оқ ёки озгина сарғиш, 1000 дона уруғ вазни 16-35 г. Уруғлар унувчанлиги 5-6 йилгача сақланади. Бодринг -ёруғсевар маданийлашган, қисқа кун ўсимликдир. Қуёш нурларининг етишмаслиги ассимиляцияни пасайтиради ва гуллашни 1-2 хафтага кечиктиради. Ёруғлик етишмаслиги оқибатида меваларда камроқ шакар ва бошқа озиқ моддалар тўпланади.

Бодринг уруғини униб чиқиши учун минимал ҳарорат +10 ... + 12 ° С, оптимал ҳарорат +25 ... + 30 ° С. Бодринг ўсимликларининг вегетатив ўсиши учун 15 ° C дан юқори ҳарорат талаб қилинади. Бодринг намликни яхши кўрадиган сабзавот экинларидан биридир. Унинг меваларида

96% гача сув бор. Ўсимликлар биринчи вегетация даврида -гуллашдан олдин тупроқнинг юқори намлигига муҳтож. Ўсимлик интенсив мева бериш даврида энг кўп сув сарфлайди.

Калий етишмовчилиги билан ўсимликда аммиак тўпланиб қолади, бу баргларга захарли таъсир кўрсатади. Улар рангини йўқотади, асосий томирлар ўртасида марказга тарқаладиган оч сариқ доғлар пайдо бўлади. Биостимуляторлар бодринг касалликларини олдини олиш, уруғларнинг униб чиқишига ва илдиз ҳосил бўлишига ижобий таъсир кўрсатади.

Тадқиқот натижаларига асосланган ҳолда, ўсимликларнинг ўсиш-ривожланишини яхшилаш ва касалликларини камайтириш мақсадида бодринг уруғларини "Учқун" биостимулятори ёрдамида ишлов беришни тавсия этамиз.

Бодринг меваларининг биологик қиймати уларнинг хавфсизлиги билан уйғунлашиши зарур, шунинг учун сўнгги йилларда бодрингни етиштириш ва ҳимоя қилишнинг экологик тоза технологияларига кўпроқ эътибор қаратилмоқда. Шу мақсадда бодрингни етиштиришда ўсимликларга ўсишни рағбатлантирувчи таъсир кўрсатадиган ва стрессга қарши фаоллик          кўрсатадиган      ишланган       вариантларда биостимуляторла          рдан    фузариум          ривожланиш фойдаланиш мақсадга мувофиқ    даражасининг пасайиши 45-78%, деб      ўйлаймиз.Фикримизни    ҳосилнинг ошиши 27-40% ни далили    сифатида    тажриба    ташкил   этди.       Бодринг натижаларини келтириб ўтамиз.      меваларини        биокимёвий

Тадқиқот       натижалари .    таҳлилида     "Учқун"     дан

Андижон вилояти шароитида    фойдаланиш билан вариантларда бодринг уруғини экишдан олдин    қуруқ моддалар ва С витамини

"Учқун" биостимулятори билан    миқдори          кўпайганлиги

100 мл / литр концентрацияда 30     аниқланди. [7]

минут    давомида    ивитиш      Экишдан              олдин уруғларнинг    униб    чиқиш    биостимуляторларда    ивитиш динамикасини    31,8   фоизга    кўчатларнинг униш вақтини тезлаштирди,      кўчатларнинг    камайтиришга,            ўсиш

ўсиши ва илдиз ҳосил бўлиш    жараёнларини    кучайтиришга жараёнларини яхшилади.            ёрдам берди. Уруғларнинг униб

Бодринг фенофазаларининг    чиқиши уларнинг сифатининг энг вақти 2-3 кунга тезлашиб,     муҳим           кўрсаткичидир.

меванинг оммавий пишиб етиш      Уруғларнинг униб чиқиши босқичига назоратдан 3 кун    тўғрисида     маълумотларнинг олдин эришилди. Гуллаш даврида    етишмаслиги ҳақиқий кўрсаткич кўчатлар    ва ўсимликларни    бўлиб, катта йўқотишларга олиб пуркаш     учун     100     мл     келиши мумкин [3, 178;  4, 256- концентрациясида       "Учкун"     бет].

биостимуляторидан фойдаланиш      "Учқун" биостимулятори билан

ўсимликларнинг     биометрик    даволашда уруғ униб чиқиши параметрларига, ҳосилдорлигига    назоратдан 4 кун олдин ва    бодринг    меваларининг     кузатилди (жадвал-1). Госсипрен шаклланиш динамикасига ижобий    ва "Верва"   биостимулятори таъсир кўрсатди, фузариумга    ишлатилган вариантларда ниҳол

қаршилик кучайиб, меваларнинг    назоратдан 2 кун олдин  униб биокимёвий      кўрсаткичлари    чиқди (жадвал-1).

яхшиланди.             "Учқун"

биостимулятори билан 1-жадвал

"Орзу" бодринг навининг униб чиқиши ва ўсиш динамикасига ўсимлик ўсиши стимуляторларининг таъсири (2019)

Ривожланиш босқичлари	Назорат	Госсипрен	Учқун	Верва
Униб чиқиши	30.04	28.04	26.04	28.04
Шоналаши	20.05	18.05	16.05	18.05
Гуллаши	06.01	29.09	26.05	28.05
Мева солиши	11.06	09.06	05.06	07.07

1-жадвалда келтирилган маълумотлар шуни кўрсатадики, ўсимликларнинг биостимуляторлар билан ишлов берилганда барча вариантларда ривожланишнинг барча босқичлари: шоналаш, гуллаш ва мева бериш назорат вариантига қараганда 4-6 кун олдин кузатилди.

Учкун биостимулятори билан ишлов берилганда шоналаш фазаси 2 кун олдин бошланган, Госсипрен ва Верва таъсирида эса ўсимликларда мос кўрсаткичлар кузатилди. Шунга кўра, гуллашнинг бошланиши

Учқун вариантида Госсипрендан 3 кун ва Вервадан 2 кун олдинроқ амалга ошди. Бинобарин, ушбу вариантларда шоналаш олдинроқ бошланди.

2-жадвал.

Биостимуляторларнинг бодринг ҳосилдорлигига таъсири

Вариантлар	Мева сони / ўсимлик	Мева   ўртача оғирлиги, г	Хосилдорлик (т/га)
1.     Назорат	4	110	15,0
2.     Госсипрен 0,1% (200 мл/га)	7	110	16,9
3.     Учкун 0,1% (200 мл/га)	10	120	21,2
4.     Вэрва 0,1% (200мл/га)	8	120	17,7
*НСР 0,5 =7,25           **S х =0,7

Изо^: *- Энг кам фарц; ** - уртача хато

Хулоса. Ўртача бодринг ҳосилдорлиги 10,58% дан 41,27% гача ўсди ва "Учқун" биостимуляторидан фойдаланганда ҳосилнинг ўсиши назорат вариантига нисбатан 6,2 т / га ва стандартга нисбатан 5,1 т / га ча ортиши кузатилди. Андижон вилояти шароитида етиштирилган "Орзу" навли бодринг экинларида "Учқун" биостимуляторидан фойдаланиш Госсипрен ва Верва билан таққослаганда энг самарали бўлди. Шундай қилиб, Учкун биостимулятори бодрингнинг Орзу нави вегетация даврини қисқартириш учун энг самарали биостимулятордир. Экиш олдидан Учқун биостимулятори ёрдамида уруғларга ишлов бериш пайтида ўртача бодринг ҳосилдорлигининг ўсиши 6,2 т / га ни ташкил қилади.

Адабиётлар: