Базали ер текислагични такомиллаштириш бўйича илмий изланишлар
Автор: Чоров Ж.Ж., Ибодов И.Н.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 3-2 (82), 2021 года.
Бесплатный доступ
Ушбу мақолада текислагич кураги олдида юмшатувчи дискларни қурилмани қўллаш тажриба натижаларига асосланиб, агрегат тезлигига боғлиқ ҳолда курак олдида тупроқ уюми шакли, қаттиқлиги, ҳажм оғирлиги , агрегат таркиби, текисланиш даражаси ва тортишга қаршилиги ўзгариш тадқиқот натижалари баён қилинган.
Текилагич, сферик диск, тезлик, тортишга қаршилик, тупроқ ҳажми, фракция, текислаш сифати
Короткий адрес: https://sciup.org/140260412
IDR: 140260412
Текст научной статьи Базали ер текислагични такомиллаштириш бўйича илмий изланишлар
Ключевое слово : производительность, диск, коэффициент заполнения ковша, диаметр диска, призма волочения. водосбережение, бороздковое орошение, дисковое пространство, инновационные технологии, механика, планировщик длинных основ
Кишлок хужалигида экиладиган ер майдонларининг мелоратив ҳолатини яхшилашнинг асосий омилларидан бир бу текислашдир. Текисланган майдонларда барча қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлиги ошади, суғоришда сув сарфи камаяди ва кейинги эксплуатация қилинадиган қишлоқ хўжалик техникаларининг иш унуми ошади, ишлаш шароити яхшиланади [1]. Бугунги кунда кишлок хужалигининг энг асосий муаммоси - кам энергия сарфлаб, юкори х,осил олиш х,исобланади. Энергияга булган талабнинг ортиб бориши эса бу муаммонинг тезрок ^ал килиниши кераклигини англатади. Шундай экан техникаларнинг қувватидан унумли фойдаланиш, иш сафатини яхшилаш ва бажариладиган ишдан ҳосил бўладиган салбий таъсирларни имкон қадар камайтириш мақсадга мувофикдир.
Аграр со^ада Давлат рахбари томонидан суFориладиган ерлар мелиоратив холатини яхшилаш ва қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ривожлантиришга асосий эътибор берилган бўлиб, фахрли ва маъсулиятли вазифа ҳисобланади.Чунки Республика иқтисодиётидаги айнан шу йўналиш, халкимизнинг асосий озик-овкат махсулотларни етиштириш, керакли махсулотларни ишлаб чикариш хамда х,алкаро бозорга чикаришни таъминлайди. Бу вазифанинг нихоятда мухимлигини тан олган холда, шуни таъкидлаш керакки, Ўзбекистон Республикасининг хозирги замон агросаноати тараккиёти кишлок хужалигининг барча тармокларида: ижара пудрати, фермер хўжалиги, фермер ва деҳқон фермер хўжаликлари уюшмаларига асосланган. Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқаришнинг хозирги тараққиёти умумий механизация, хамда махсулот етиштиришнинг интенсив ва индустриал услубларини куллаш асосида режалаштирилмокда. Фермер хўжаликлари ва ижара пудратлари учун кичик қувватли энергетика ва ишчи машиналар механизациясини ишлаб чиқариш, хориждан олиб келиш масалалари хал килинмокда [1]. ^ишлок хужалигида сугориладиган экин майдонларининг мелиоратив ^олатини яхшилашнинг асосий омилларидан бири бу уни текислашдир. Текисланган майдонларда қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлиги текисланмаган майдонларга нисбатан 40 – 45 фоизгача ошади, суғоришда сув сарфи 2 мартагача камаяди ва кейинги эксплутация қилинадиган қишлоқ хўжалик техникаларининг иш унуми ошиб ишлаш шароити яхшиланади ҳамда экологияга таъсири камаяди [2].
Маълумки, суғориладиган экин майдонларда ерларни жорий ва эксплутацион текислаш хар йили қисқа муддатларда хўжаликларнинг умумий ер майдонидан 35…40 фоизини кузда ва баҳорда экишдан олдин узун базали П-2,8А, П-4, ПА-3, ППА-3,1 ва бошқа русумли ер текислагичлари билан эксплутацион текисланади [3]. Суғориладиган ерларни текислаш.-.қишлоқ хўжалиги экинларини ҳосилдорлигини оширилишига, майдонларни суғориш вақтида меҳнат сарфи ва сувнинг кўп исроф бўлишини олдини олинишига, қатор ораларига сифатли ишлов бериш ва машина билан ҳосилни йиғиштириб олишни юқори сифатли бажарилишига шароит яратади. Тупроқга бир неча марта ишлов бериш ва суғориш натижасида майдонларда ҳар хил нотекисликлар вужудга келади: шудгорлаш жараёнида узун эгат ва жўякчалар, суғоришдан сўнг баланд-пастликлар ва ўтган йилдаги қолдиқ нотекисликлар ҳосил бўлади. Бундан ташқари, майдоннинг маълум бўлакларида такрорий суғоришлардан тупроқнинг ўтириб, чўкиб қолиши кузатилади. Бундай нотекисликларнинг барчасини, майдонларни экишга тайёрлаш жараёнидаги жорий (эксплутацион) текислашни амалда қўллаш орқали бартараф этиш мумкин. Жорий (эксплуатацион) текислаш жараёнини қисқа агротехникавий муддатда ўтказиш лозимдир. Мавжуд хўжаликларда ҳозирги вақтда узун базали текислагич машиналарини камлиги ҳамда мавжуд текислагич юмшатгичларини геометрик шаклини ўзгариши, жорий текислашни ўз вақтида бажарилишини қийинлаштиради. Бундай муаммони, узун базали ер текислаш машиналарининг юмшатувчи қурилмасини такомиллаштириш ҳамда иш унумдорлигини ошириш йўли билангина ҳал этиш мумкиндир.
Тадқиқотлар шуни кўрсатадики, ҳаракат тезлиги 8,5 км/соат гача оширилганда, текислагичнинг меъёрида ҳаракатланиб ўтиши ва кесак палахсаларини бир хил майдаланиши текислаш даражасини ошириб, ер текислигини сифатли бўлишини таъминлайди. Текислагични ҳаракат тезлиги 8,5 км/соат дан ошириб борилса, машина рамаси тебраниши кучаяди, бу эса текислагич иш сифатига салбий таъсир эта бошлайди. Бундай ҳолат ишчи органни меъёридан кўпроқ тушиш ва кўтарилишига қаршиликни оширади. Бу эса тортиш қаршилигини каттароқ ўзгаришига олиб келади. Бу ҳолат ковш сурадиган призма ҳажмини катта ўзгаришига олиб келади. Натижада майдоннинг текислик сифати бузилади шу ўринда нотекислик ҳосил балади [3]. Узун бўйли текислагичларнинг юмшатувчи қурилмасини такомиллаштириш рационал ишлаш технологиясини асослаш мақсадида Ўрта Осиёда кўп илмий тадқиқот ишлари олиб борилган. Бу илмий тадқиқот ишларида аниқланишича, текислагичлар бир жойдан кўп марта ўтиши натижасида ерни устки катлами кўп зичланади ва каттиқлашади, агрегатни иш унумдорлиги камаяди. Бу камчиликлар, айниқса кичик контурли ерларда бу жараён кўп учрайди.
Юқорида келтирилган фикр ва мулоҳазалар ва қатор илмий тадқиқот ишларидан келиб чиқиб, шуни айтиш мумкинки, узун базали текислагичнинг иш самарадорлигини ошириш ва уни ер текислаш сифатини янада яхшиланиши ҳамда тортишдаги қаршилигини камайтириш учун юмшатувчи қурилмасини такомиллаштириш талаб этилади.
Бунинг учун унга юмшатувчи диски қурилмани қўллаб эришиш мумкин. Дискли қурилманинг асосий вазифаси олдиндан юмшатилмаган ва йирик кесакли майдонларда текислагич пичоғини қирқишга қаршилигини камайтириш, майдон юзаси бўйлаб 1-2 ўтишда агротехник талабга мос майдон юзаси текислигини ҳосил қилишдан иборатдир. Майдонларни сифатли текислаш ва тупроқ фраксиясини яхшилаш текислагич ковши олдида юмшатувчи дискли қурилмани ўрнатиш билан амалга оширилади.
Агар узун бўйли ер текислагичга ўрнатилган дискли қурилма амалда қўлланилса, тупроқнинг табиий тузилишининг экологик моҳияти ва физикавий хусусиятлари яхшиланади, тупроқ унумдорлиги ошади. Қишлоқ хўжалигида бажариладиган ишлар ва текислаш жараёнларининг сарф-харажатини ва махсулот таннархини маълум фоизга камайтириш имкониятини беради. Механизация ва такомиллашган қишлоқ хўжалигида суғориладиган ерларни текислашда бажарадиган ишларнинг сифатлилиги яхшиланади,
ривожланиши оширади. Бу
суғоришда сарфланадиган харажатлар камаяди. Ўсимлик учун тупроқнинг таркиби яхшиланиб, ҳосилдорликни текислагичнинг тупроқ экологиясига ижобий таъсирининг натижасидир, деб хулоса қилиш мумкин.
Фойдаланилган адабиётлар:
-
1. М.Ахмеджанов «Планировка орошаемых земель»Тошкент -
«Мехнат»1991
-
2. И.Ҳасанов., Ж.Қўчқоров., У.Ҳасанов «Ерларни экишга тайёрлаш техникаларидан самарали фойдаланишга оид» тавсиялар. Бухоро-2013
-
3. И.Ҳасанов., Ж.Қўчқоров., У.Ҳасанов. ТИМИ БФ “Кексаларни эъзозлаш йили” га бағишланган анъанавий 2- илмий – амалий анжумани илмий мақола ва тезислар тўплами. Бухоро-2015 й 124-125 б.
-
4. Ким Г.Н. Исследование и обоснование параметров длиннобазого планировщика с рыхлителем. Дисс.канд техн. Наук. Янгиюль, 1972.
-
5. И.С. Хасанов «Обоснованные основных параметров планировщика для работы на малых участках». Дисс.канд техн. Наук. Янгиюль, 1994.
-
6. www.displet.ru .
"Экономика и социум" №3(82) 2021
Список литературы Базали ер текислагични такомиллаштириш бўйича илмий изланишлар
- М.Ахмеджанов "Планировка орошаемых земель"Тошкент - "Мехнат"1991
- И.Ҳасанов., Ж.Қўчқоров., У.Ҳасанов "Ерларни экишга тайёрлаш техникаларидан самарали фойдаланишга оид" тавсиялар. Бухоро-2013
- И.Ҳасанов., Ж.Қўчқоров., У.Ҳасанов. ТИМИ БФ "Кексаларни эъзозлаш йили" га бағишланган анъанавий 2- илмий - амалий анжумани илмий мақола ва тезислар тўплами. Бухоро-2015 й 124-125 б.
- Ким Г.Н. Исследование и обоснование параметров длиннобазого планировщика с рыхлителем. Дисс.канд техн. Наук. Янгиюль, 1972.
- И.С. Хасанов "Обоснованные основных параметров планировщика для работы на малых участках". Дисс.канд техн. Наук. Янгиюль, 1994.
- www.displet.ru.