Фуaрoлик мacъулияти: келиб чииши, таърифи ва мазмун-моияти

ХХI аср инсоният цивилизацияси учун кўп жиҳатдан катта ўзгаришлар, туб янгиланиш ва тараққиёт томон бурилиш даври бўлиш билан бирга, табиат ва жамият олдида турли глобал муаммоларни юзага келтирмоқда. Бу жараёнларда мамлакатимизда ёш авлодни комил, юксак маънавиятли инсон қилиб шакллантириш, салоҳиятли ўз бурчига содиқ, масъулиятли фуқаролар этиб тарбиялаш жамиятимизнинг бош вазифаларимиздан бирига айланди.. Шунинг учун ҳам ҳозирги даврда фуқаролик масъулияти ва бурчини тўғри сингдириш фуқаролик жамияти барпо этишнинг мухим шартларидан биридир. Хуш, шундай экан, янгиланаётган Ўзбекистон шароитида “фуқаролик” ва “фуқаролик масъулияти” тушунчалари қандай маъно касб этади, деган савол туғилади? Фукаролик - бу содда килиб айтганда, фукаро эканлиги; фукароларга оидлик; фуқароларнинг ҳуқуқий ҳолатидир. Ҳуқуқ фалсафаси нуқтаи назаридан Караганда, фукаролик - бу шахс ва давлат уртасидаги умумийлик ва ўзаро ҳуқуқлар, бурчлар ва мажбуриятларда ифодаланган ҳуқуқий муносабатлардир. “Фуқаролик конституциявий ва маъмурий ҳуқуқ институтларидан бири бўлиб, одатда Конституцияда (асосий қонунда) ёки давлатнинг конституциявий актида ва бошқа норматив-хукукий хужжатларда мустахкамланади. Шунга кура, “Узбекистон Республикасининг фукаролиги туFрисида”ги конуннинг 1-моддасида: “Ўзбекистон Республикасининг фуқаролиги шахс билан давлатнинг доимий сиёсий-хукукий алокасини белгилайди, бу алока уларнинг узаро хукуклари ва бурчларида ифодаланади” - дейилган. Демак, фуқаролик давлат ва унинг қарамоғидаги шахслар ўртасидаги муносабатлар, давлатдаги ҳар бир инсоннинг конституциявий ва ижтимоий ҳимояси сифатида намоён бўлади: давлат фуқаронинг ҳуқуқлари ва эркинликларини тан олади ва кафолатлайди, уни чет элда ҳимоя қилади; ўз навбатида, фуқаро давлатнинг қонун ва қоидаларига сўзсиз риоя қилади, ўзи белгилаган вазифаларни бажаради. Ушбу ҳуқуқ ва мажбуриятларнинг умумийлиги фуқаронинг сиёсий ва ҳуқуқий мақомини ташкил этади, уни чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслардан ажратиб туради.

Фуқаролик масъулияти инсоннинг маънавий вужудига хос бўлган ажралмас қисмидан бири бўлиб, у фуқаронинг мамлакатдаги ижтимоий етуклигини курсатиб беради. Демак, фукаролик масъулияти - бу фуқаронинг ижтимоий нормалар ва ўлчовларини билиши, уларни борича қабул қилиши, ўз ҳаракатларининг оқибатлари ва натижаларини баҳолаш

қобилияти, унинг ижтимоий ҳаётида хатти–ҳаракатини белгилайдиган ижтимоий субъектларидан бири х,исобланади.

Юқорида келтирилган фалсафий таърифдан ҳам кўриниб турибдики, фуқaрo мacъулияти фaлcaфий, ҳуқуқий, coциoлoгик вa cиёcий мoҳиятгa эгa бўлгaн тушунчa бўлиб, у фуқaрoнинг муaйян дaвлaтгa мaнcублигини aнглaш, дaвлaт oлдидaги бурч вa мaжбуриятлaрини ифoдaлaш учун ишлaтилaди. Фуқaрo мacъулияти дaвлaт фуқaрocининг дaвлaтни, кoнcтитуцияни, дaвлaт рaмзлaрини ҳурмaт қилиши, дaвлaт тузумини вa қoнун уcтувoрлигини ҳимoя қилишдaги бурч вa мacъулият туйғуcини ўзидa ифoдaлaйди. Фуқaрoлик мacъулияти инcoннинг жaмиятдaги ҳуқуқий мaқoми, унинг дунёқараши жамиятда ўрнини англаши, ижтимоий меъёрларни билиши ва уларга aмaл қилиш жaрaёнидaги бурч вa дaхлдoрлик туйғуcигa тaaллуқлидир. Жaмият тaрaққиёти жaрaёнидa фуқaрoлaр тoмoнидaн aмaлгa oширилaдигaн бирдaмлик, ўзaрo ҳaмкoрлик, Вaтaнгa caдoқaт вa вaтaнпaрвaрлик шaхcнинг фуқaрoлик мacъулиятигa тeгишли бўлиб, фуқaрoлик мacъулияти юртимизда яшаётган фукароларнинг Ватанига содиклиги, мамлакат конунларини х,имоя қилиши, улaргa бўйcуниши, Вaтaнни ҳимoя қилиши, умуммиллий aҳaмиятгa эгa бўлгaн мacaлaлaрдa фaoллик кўрcaтиб мeҳнaт қилиши, Вaтaн рaвнaқигa ҳиcca қўшиш жaрaёнидaги бурч вa жaвoбгaрлик туйғуcини ўзидa ифoдaлaйди. Инcoн жaмият ҳaётидa ўзининг эрки, ҳуқуқи вa мacъулиятигa кўрa эркин бўлca, бoшқa тoмoндaн у кишилaрнинг жaмият х,аётидаги бирдамлиги ва мажбуриятини х,ам узида ифодалайди.

Хулоса урнида, Янги Узбекистонда фукаролик жамиятини ривожлантиришда ёшларга глобаллашув, замоннинг салбий таъсирини камайтириш ва уларни даҳлдорлик асосида маънавий комил шахс этиб тарбиялаш учун Ватан, халки олдида маъсулиятни бугунги кунда туFри англаши ^амда шаклланиши зарурдир.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Мирзиёев Ш.М. Конституция – эркин ва фаровон ҳаётимиз,

мамлакатимизни янада тараққий эттиришнинг мустаҳкам пойдеворидир //Халқимизнинг розилиги бизнинг фаолиятимизга берилган энг олий баҳодир. 2-жилд. Тошкент, Ўзбекистон, 2018 йил, 36-37 бетлар.

“Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролиги тўғрисида” Қонуни// Ўзбекистоннинг янги қонунлари. Сон 6.- Т.: Адолат, 1993. - Б.23.

Ўзбек тилининг изохли луғати. II жилд. – Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2006. – Б. 555 бет

Нўмонова Д.У. Ўзбекистон замонавий маънавий-маданий тараққиётида аёллар масъулиятини оширишнинг ижтимоий-фалсафий таҳлили 09.00.04- Ижтимоий фалсафа. Фалсафа фани бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси. Самарқанд. 2020. 14 бет.

Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Давлат ва жамият қурилиши Академияси. Миллий манфаатлар ва бошқарув масъулияти. (Тажрибавий қўлланма).Тошкент, Ғофур Ғулом нашриёт-матбаа ижодий уйи, 2008. –Б. 43.

Ibodullaevich, K. K. (2022). Causes of Corruption, Socio-Political Consequences. Vital Annex: International Journal of Novel Research in Advanced Sciences, 1(1), 1-4.

Саитқосимов А.И. Ёшларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини ошириш жамият барқарорлигининг муҳим мезони // “Ёшларга оид давлат

сиёсатини амалга ошириш стратегияси:  мавжуд вазият ва ривожлантириш истиқболлари” мавзусидаги илмий-амалий конференцияси мақолалар тўплами. Тошкент, 2019 йил, 192 бет.

• 9.    Ibodullaevich, K. K. (2022, April). In the fight against justice and corruption as an effective road. In E Conference Zone (pp. 370-372).

• 10.    Ибайдуллаев, Т. Г. (2020). Узбекская национальная одежда в период глобализации: проблемы и решения. In Культура в евразийском пространстве: традиции и новации (pp. 56-62).

• 11.    Tajibayev, M. A., & Axmedov, J. T. (2022). Sinergetik yondashuv-

• yoshlarning yangi dunyoqarashini shakllantirishning asosiy jihatlaridan biri sifatida. Scientific progress, 3(3), 527-532.

• 12.    Tajibaev, M. A., & Rashidova, B. Y. (2022). The concepts of sustainability and instability in synergetics are an important principle. Scientific progress, 3(3), 930-933.

• 13.    Kholbekova, M. A. T. U. (2022). Applications and developments of synergetics. Scientific progress, 3(3), 942-945.

• 14.    Tajibaev, M. A., & Rashidova, B. Y. (2022). Content of the concept of synergetics. Scientific progress, 3(3), 938-941.

• 15.    Kulmatov, P. M., & Tajibaev, M. A. (2022). Synergetic aas a factor for the development of modern science. Scientific progress, 3(3), 925-929.

• 16.    Tajibaev, M. A., & Kholbekova, M. U. (2022). Synergetic methodology serves humanity. Scientific progress, 3(3), 934-937.

• 17.    Abdurashidovich, T. M. (2022). Yoshlarda sinergetik dunyoqarashni shakllantirish omillari. Integration of science, education and practice. scientific-methodical journal, 3(3), 203-207.

• 18.    Abdurashidovich, T. M. (2022). Sinergetika-yoshlarning yangi dunyoqarashini shakllantiruvchi bilim sifatida. Fan, ta'lim, madaniyat va innovatsiya, 1(2), 69-73.

• 19.    Azimova, S. Y., & Tojiboev, M. A. (2021). Improvement of spiritual and educational work it is our important task. Scientific progress, 2(5), 544-548.

"Экономика и социум" №9(100) 2022