Янги Ўзбекистон тараиёти шароитида жамият ва шахс хавфсизлигининг айрим масалалари
Автор: Тишабаева Л.А.
Журнал: Экономика и социум @ekonomika-socium
Рубрика: Основной раздел
Статья в выпуске: 3-1 (94), 2022 года.
Бесплатный доступ
Ушбу мақолада Янги Ўзбекистон шароитида шахс ва жамият ҳавфсизлиги масалалари жаҳонда юз бераётган ижтимоий, сиёсий воқеаларнинг моҳияти асосида илмий таҳлил қилинган.
Янги ўзбекистон, геополитика, глобаллашув, географик кашфиётлар, антитерроризм
Короткий адрес: https://sciup.org/140292724
IDR: 140292724
Текст научной статьи Янги Ўзбекистон тараиёти шароитида жамият ва шахс хавфсизлигининг айрим масалалари
Халқлар ва давлатлар тараққиётининг ҳозирги босқичи жамият ва шахс хавфсизлиги ҳамда мамлакат барқарорлигини таъминлаш муаммолари кун тартибидаги долзарб муаммолардан бирига айланиб бораётганлиги билан характерланади. Айниқса, кейинги ўн йилликларда сайёрамизда глобаллашув жараёнларининг кучайиши натижасида авж олиб бораётган мафкуравий ҳуружлар, ёт ғоя ва қарашалар таъсирида инсон қалби ва онгини забт этиш учун амалга оширилаётган шиддатли уринишлар бутун жаҳон жамоатчилигида катта ташвиш уйғотмоқда. Бунда кўзга яққол ташланаётган жиҳат шундаки, геополитик мақсадлар устиворлигига эришишни мақсад қилиб олган бу кучларнинг уринишлари аксарият ҳолларда терроризм иллатлари билан узвий боғлиқлик касб этмоқда.
Бошқача қилиб айтганда, глобаллашув жараёнлари туфайли вужудга келаётган терроризм хавфи ва таҳдидлари одамзотни ҳар қачонгидан кўра кўпроқ ўйлаш ва ҳимояланишга ва айни пайтда у билан боғлиқ муаммоларнинг олдини олиш тўғрисида бош қотиришга мажбур қилмоқда.
Мавжуд адабиётларда мутахассислар томонидан глобаллашув жараёнларининг вужудга келиши муаммоларининг заминларини XV -XVII асрларда рўй берган буюк географик кашфиётлар билан боғлашга уринишлар учрайди. Уларнинг фикрича, ХХ асрга келиб бу жараёнлар тобора кенгайиб борган ва дунё тараққиётини тезлаштириш учун сезиларли таъсир эта бошлаган. Ана шундай фикрлардан бирига кўра:”... бугун ўзини ёрқин намоён қилаётган глобаллашув бир неча асрлик илдизларга эга. XV-XVII асрлардаги географик кашфиётлар кўплаб мамлакатлар ва минтақаларнинг халқаро савдо доирасига тортилишига, саноат революцияси эса умумий алоқаларнинг янада кучаювчи, кенг қамровли бўлишига иқтисодий замин яратган эди. Кейинги даврларда бундай муносабатлар янада чуқурлашиб борди. ХХ аср бошларига келиб янги сифатий характер касб этган ва ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларини қамраб олган мазкур жараён глобаллашув тушунчаси ортали ифодалана бошланди” [1;64] .
Шуни таъкидлаш жоизки, бизнингча, бугунги кунга келиб терроризм инсоният учун аллақачон янги ижтимоий ҳодиса бўлмай қолди, десак ҳеч бир муболаға бўлмайди. Чунки оммавий ахборот воситалари ҳамда ижтимоий тармоқлар орқали ҳар куни ва ҳар соатда ер куррасининг у ёки бу нуқтасида содир этилаётган террористик ҳодисалар тўғрисидаги “янгиликлар”нинг ўзи кишиларнинг ижтимоий онгида ушбу даҳшатли жараёнларнинг оддий воқеа сифатидаги стереотипни шакллантириб қўйди.
Шунингдек, терроризмга нисбатан берилаётган таърифлар орасида унинг ҳеч нарса ихтиро қилмаганлиги боис креатив ҳодиса эмаслигини, балки “шунчаки ҳаммасини ҳаддан ортиқ ҳолатгача етказадиган”, ”муайян нарсаларнинг тартибини, зуравонлик ва иккиланиш мантиFини кескинлаштиради” [3;136] ган ходиса сифатидаги тавсифлар ҳам бор. Албатта, ўзининг мақсади, моҳияти ва мазмунига кўра терроризм тинчлик давридаги уруш бўлганлиги боис, терроризмга таниқли сиёсатшунос мутахассис Ален де Бенуа томонидан берилган “...аҳолини қўрқитиш ва тушкунликка солиш, сиёсий маъмуриятнинг қўлларини боғлаб уни таслим бўлишга мажбурлаш учун қўлланилаётган, айбсиз қурбонларга мудҳиш зарар келтириш, тасодифий инсонларни ма^садли улдириш усулидир” [4;95] , деган таърифига қўшилмаслик мумкин эмас.
Терроризмга берилаётган барча таърифлар билан яқиндан танишиш уларнинг ҳаммасида бир гносеологик умумийлик мавжудлигини пайқаш имконини беради, яъни уларнинг барчасида терроризмда ижтимоий ҳодиса сифатида нафақат ижтимоий ва ҳуқуқий тартибнинг бузилиши таъкидланган, балки маълум даражада бутун инсониятни ташвишга солаётган глобал характердаги жаҳон ва маҳаллий муаммоларини ҳал этишнинг ўзига хос ноинсоний усули ҳам борлиги таъкидланган.
Айрим мутахассислар эса терроризмнинг гносеологик вужудга келиш жиҳатлари билан бир вақтда муайян онтологик асослари борлигини ҳам алоҳида таъкидлашмоқда. Ана шу тоифадаги ёндашувларда таъкидланишича, терроризмнинг амалга оширилиши инсон шахсига тегишли бўлган “Мен кимман?”, “Нималарга қодирман?”, “Сен кимсан?”, “Биз киммиз?”, “Сиз кимсиз?” [5;6] , каби саволларга жавобларнинг мантиғи билан ҳам бевосита боғлиқ. Тушунарлироқ қилиб айтганда, ушбу фикр тарафдори таъкидлашича, террористик ҳаракатлар “инсоннинг ўзи томонидан танланган ва унга нисбат берилган ҳолатлар, ўзи ва ўз шахсий фазилатлар ҳақида тасаввурлар ва ишончлар бирлиги” [5;7] , дан х,ам иборатдир.
Шахснинг терроризмга мойиллиги ижтимоий воқеилик ва маърифатли дунёга оммавий равишда таҳдид солиши томон ҳаракатланмоқда. Бунинг сабаби глобаллашув жараёнларининг жамият субъекти бўлган шахсларга нисбатан салбий таъсири билан изоҳланади. Чунки ушбу таъсир туфайли барқарор ижтимоий стереотипларда издан чиқиш, умумий бузилиш ва қадриятлар тизимининг қадрсизланиши юзага келмоқда. Катта таъсир кучига эга бўлган замонавий террористик ташкилотлар (мисол учун, ИШИД) қаттиқ туриб ушбу глобал жараёнларда шахс хусусиятидаги ана шу заифликлардан унумли фойдаланиш учун ҳаракат қилишаётгани ҳам худди шу нарса билан боғлиқ. Ушбу таъсир натижасида амалда “тирик мурда”га айланиб қолаётган террорчи шахс фанатларча бегуноҳ инсонларнинг қонини тўкишни ўзи учун жаннатга йўл олишнинг мақбул йўли деб танламоқда.
Табиийки, ана шундай мураккаб шароитда тобора мураккаблашиб бораётган мазкур муаммонинг ечимини излашда тарбия воситасининг таъсир кучидан оқилона фойдаланиш катта аҳамият касб этади. Ушбу ўринда назарда тутилаётган тарбия деганда иқтисод эмас, балки болалар боғчасидан бошланиши лозим бўлган педагогика назарда тутилмоқда. Зеро, бола қанча ёш бўлса ёши катталарга кўра янги нарсаларни тезроқ англайди. Шундай экан болага ниманидир ўргатиш биз катталарнинг вазифамиз экан, барча нарсани эмас, балки керак нарсани ўргатишни узимизнинг асосий бурчимиз деб билишимиз даркор.
Террорчилик ҳаракатларини амалга ошириш учун аксарият ҳолларда ёшларни жалб этиш ва бунда асосан диний хис-туйгулардан фойдаланиш тажрибаси кул келганлиги жуда эътиборли жиҳатларидандир. Зеро, террорчилар террорчилар янги ахборот технологиялардан, авваламбор, Интернет тармоғининг имкониятларидан фойдаланган ҳолда, гўёки, туб ислом таълимотини тарғиб қилишади, ёшларни исломга даъват қиладилар ва уларнинг “халоскори”га айланадилар. Улар ўз “халоскорлик роли”дан халқаро миқёсда ҳам кенг фойдаланган ҳолда, террорни “ғайридинларга” қарши тотал уруш олиб бориш усули сифатида ҳам ташвиқот қилишмоқда. Бу эса халқаро майдондаги вазиятни беқарорлаштириш, зиддият ва келишмовчиликларнинг авж олиши, турли халқлар ва давлатлар ўртасидаги дўстона муносабатларга рахна солиш учун хизмат қилмоқда. Вазиятнинг бундай мураккаблашувига интернетдан фойдаланишнинг осон ва қулайлиги, ахборот микдорининг Fоят куплиги ва хилма-хиллиги, жозибадорлиги ва кизикарлилиги, замон ва макон чегараларининг деярли мавжуд эмаслиги сингари жиҳатлар эса узига хос туртки буляпти. Буларнинг барчаси асосан ёшларни терроризм технологияларининг хакикий ва мумкин булган курбонларига айлантирмокда.
Уз-узидан куриниб турибдики, терроризм бугунги кунда замонамизнинг долзарб, аммо ҳанузгача енгиб бўлмайдиган муаммоларидан бири бўлиб қолмоқда. Шундай экан, мақсад ва моҳиятига кўра ўта мураккаб ҳодиса бўлган терроризм кўп қиёфали, унинг муаммолари методологик, тизимли, изчил ва ўзаро узвий бўлган сохалараро урганишни такозо этади.
Адабиётлар:
-
1. Tuhtarov I. et al. Kant’s pedagogy and contemporaneity //Turkish Journal of Physiotherapy and Rehabilitation. – 2021. – Т. 32. – №. 2. – С. 1633-1636.
-
2. Тожибоев, У. У., & Рахимов, И. А. (2019). ДУХОВНЫЕ ОСНОВЫ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА. Актуальная наука, (11), 137-140.
-
3. Burkhonov, I. (2021, June). THE IMPORTANCE OF THE SCIENTIFIC HERITAGE OF
-
4. Xatamova, Z. (2020). Expenditure of state funds replenished by taxes in the history of the
-
5. Maxmudova A. N. ALOUDDIN ATOMALIK JUVAYNIYNING “TARIXI JAHONGUSHOY” ASARI XORAZMSHOHLAR DAVLATI TARIXIGA OID MUHIM MANBA //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. – 2021. – Т. 1. – №. 11. – С. 322-329.
-
6. Олтмишева Насибахон Гуламжоновна, Мамаюнусова Матлюба Исмаиловна Особенности
формирования личности // Проблемы Науки. 2020. №1 (146). URL:
-
7. Эргашев Улугбек Адхамович, Уринбаева Мафтуна Садиковна, Умурзаков Ахмаджон
Махамадович Рынок и нравственность // Проблемы Науки. 2019. №10 (143). URL:
-
8. Умурзаков А. М. ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ВЕРЫ //Экономика и социум. – 2021. – №.
-
9. corners Tojiboev U. U. et al. PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF RECREATIONAL
TOURISM IN THE FERGANA VALLEY //Scientific Bulletin of Namangan State University. – 2020. – Т. 2. – №. 1. – С. 169-172.
-
10. Умурзаков Ахмаджон Махамадович Влияние различных факторов на процесс обучения студентов // Проблемы Науки. 2019. №12-2 (145). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/vliyanie-razlichnyh-faktorov-na-protsess-obucheniya-studentov (дата обращения: 06.01.2022).
-
11. Тешабаева Л. А. ВНИМАНИЕ К МЕДРЕСЕ ВО ВРЕМЕНА МИРЗО УЛУГБЕКА //Инновационное развитие современной науки. – 2021. – С. 38-43.
-
12. Усманова З., Тишабаева Л. XX АСРНИНГ ИККИНЧИ ЧОРАГИДА МАРҒИЛОН ИПАКЧИЛИК САНОАТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ //ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ. – 2020. – Т. 3. – №. 2.
-
13. Abdukhamidov I., Tojiboyev U. OBJECTIVE REASONS OF THE MIGRATION PROCESS IN THE FERGHANA ECONOMIC REGION. EPRA International Journal of Economic Growth and Environmental Issues ISSN: 2321-6247. Volume: 8. Issue: 5. December 2020, 16-19.
-
14. Abdukhamidov I. PROCESSES OF POPULATION MIGRATION IN FERGANA REGION // INTERNATIONAL CONFERENCE. "THE HISTORY OF THE FERGANA VALLEY IN NEW RESEARCHES". Section 4. 2021, 3-10.
-
15. Санжарбек Султонбекович Хошимов “ВАН ЯН МИН ФАЛСАФИЙ ТАЪЛИМОТИНИНГ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ВА ГНОСЕОЛОГИК ҚИРРАЛАРИ” // Academic research in educational sciences. 2020. №3.
-
16. Khoshimov, Sanjarbek Sultanbekovich (2020) "THOUGHTS ABOUT HUMAN NATURE IN CHINESE PHILOSOPHICAL THINKING AND THEIR INTERPRETATION IN THE IDEAS OF WANG YAN MIN," Scientific Bulletin of Namangan State University: Vol. 2 : Iss. 1 , Article 27
-
17. Тожибоев У. У. Процесс формирования туризма в Ферганской долине в годы Советского Союза //Актуальная наука. – 2019. – №. 9. – С. 57-59.
-
18. Тожибоев У. У., Рахимов И. А. ДУХОВНЫЕ ОСНОВЫ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА //Актуальная наука. – 2019. – №. 11. – С. 137-140.
-
19. 2. Кадирова, Дилдора Сабирджановна. "ФОРМИРОВАНИЕ У СТУДЕНТОВ
ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО И ЛИЧНОСТНОГО САМООПРЕДЕЛЕНИЯ." Вопросы науки и образования 7 (2018): 287-289.
-
20. Умурзаков А. М. ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ВЕРЫ //Экономика и социум. – 2021. – №. 4-2. – С. 507-510.
ASOMIDDIN URINBOYEV IN THE STUDY OF THE HISTORY OF THE KOKAND KHANAT. In Конференции .
kokand khanate. EPRA International Journal of Research and Development (IJRD) , 5 (3), 274-277.
(дата обращения: 06.01.2022).
(дата обращения: 06.01.2022).
4-2. – С. 507-510.
"Экономика и социум" №3(94) 2022
Список литературы Янги Ўзбекистон тараиёти шароитида жамият ва шахс хавфсизлигининг айрим масалалари
- Tuhtarov I. et al. Kant’s pedagogy and contemporaneity //Turkish Journal of Physiotherapy and Rehabilitation. – 2021. – Т. 32. – №. 2. – С. 1633-1636.
- Тожибоев, У. У., & Рахимов, И. А. (2019). ДУХОВНЫЕ ОСНОВЫ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА. Актуальная наука, (11), 137-140.
- Burkhonov, I. (2021, June). THE IMPORTANCE OF THE SCIENTIFIC HERITAGE OF ASOMIDDIN URINBOYEV IN THE STUDY OF THE HISTORY OF THE KOKAND KHANAT. In Конференции.
- Xatamova, Z. (2020). Expenditure of state funds replenished by taxes in the history of the kokand khanate. EPRA International Journal of Research and Development (IJRD), 5(3), 274-277.
- Maxmudova A. N. ALOUDDIN ATOMALIK JUVAYNIYNING “TARIXI JAHONGUSHOY” ASARI XORAZMSHOHLAR DAVLATI TARIXIGA OID MUHIM MANBA //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. – 2021. – Т. 1. – №. 11. – С. 322-329.
- Олтмишева Насибахон Гуламжоновна, Мамаюнусова Матлюба Исмаиловна Особенности формирования личности // Проблемы Науки. 2020. №1 (146). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-formirovaniya-lichnosti (дата обращения: 06.01.2022).
- Эргашев Улугбек Адхамович, Уринбаева Мафтуна Садиковна, Умурзаков Ахмаджон Махамадович Рынок и нравственность // Проблемы Науки. 2019. №10 (143). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/rynok-i-nravstvennost (дата обращения: 06.01.2022).
- Умурзаков А. М. ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ВЕРЫ //Экономика и социум. – 2021. – №. 4-2. – С. 507-510.
- corners Tojiboev U. U. et al. PROBLEMS OF DEVELOPMENT OF RECREATIONAL TOURISM IN THE FERGANA VALLEY //Scientific Bulletin of Namangan State University. – 2020. – Т. 2. – №. 1. – С. 169-172.
- Умурзаков Ахмаджон Махамадович Влияние различных факторов на процесс обучения студентов // Проблемы Науки. 2019. №12-2 (145). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/vliyanie-razlichnyh-faktorov-na-protsess-obucheniya-studentov (дата обращения: 06.01.2022).
- Тешабаева Л. А. ВНИМАНИЕ К МЕДРЕСЕ ВО ВРЕМЕНА МИРЗО УЛУГБЕКА //Инновационное развитие современной науки. – 2021. – С. 38-43.
- Усманова З., Тишабаева Л. XX АСРНИНГ ИККИНЧИ ЧОРАГИДА МАРҒИЛОН ИПАКЧИЛИК САНОАТИ РИВОЖЛАНИШИНИНГ АЙРИМ МАСАЛАЛАРИ //ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ. – 2020. – Т. 3. – №. 2.
- Abdukhamidov I., Tojiboyev U. OBJECTIVE REASONS OF THE MIGRATION PROCESS IN THE FERGHANA ECONOMIC REGION. EPRA International Journal of Economic Growth and Environmental Issues ISSN: 2321-6247. Volume: 8. Issue: 5. December 2020, 16-19.
- Abdukhamidov I. PROCESSES OF POPULATION MIGRATION IN FERGANA REGION // INTERNATIONAL CONFERENCE. "THE HISTORY OF THE FERGANA VALLEY IN NEW RESEARCHES". Section 4. 2021, 3-10.
- Санжарбек Султонбекович Хошимов “ВАН ЯН МИН ФАЛСАФИЙ ТАЪЛИМОТИНИНГ МАЪНАВИЙ-АХЛОҚИЙ ВА ГНОСЕОЛОГИК ҚИРРАЛАРИ” // Academic research in educational sciences. 2020. №3.
- Khoshimov, Sanjarbek Sultanbekovich (2020) "THOUGHTS ABOUT HUMAN NATURE IN CHINESE PHILOSOPHICAL THINKING AND THEIR INTERPRETATION IN THE IDEAS OF WANG YAN MIN," Scientific Bulletin of Namangan State University: Vol. 2 : Iss. 1 , Article 27
- Тожибоев У. У. Процесс формирования туризма в Ферганской долине в годы Советского Союза //Актуальная наука. – 2019. – №. 9. – С. 57-59.
- Тожибоев У. У., Рахимов И. А. ДУХОВНЫЕ ОСНОВЫ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА //Актуальная наука. – 2019. – №. 11. – С. 137-140.
- Кадирова, Дилдора Сабирджановна. "ФОРМИРОВАНИЕ У СТУДЕНТОВ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО И ЛИЧНОСТНОГО САМООПРЕДЕЛЕНИЯ." Вопросы науки и образования 7 (2018): 287-289.
- Умурзаков А. М. ФИЛОСОФСКИЙ АНАЛИЗ ВЕРЫ //Экономика и социум. – 2021. – №. 4-2. – С. 507-510.