Maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy xususiyatlarini shakllantirishda tarbiyaning o’rni

Oila - bu jamiyatning bir qismi, unda yangi odam tug'iladi; bu kichik ijtimoiy guruh uchun hayotning boshlang'ich maktabi hisoblanadi. Ota-onalar bolaning birinchi ustozi va tarbiyachisi sifatida birinchi navbatda ruhiy jihatdan tayyor bo’lishi kerak.

Har bir ota-ona farzandining bilimli, baxtli, saodatli, istiqboli porloq bo‘lishini orzu qiladi va shu maqsadga erishish uchun butun umrini, bor-yo‘g‘ini sarflaydi. Ayniqsa, bu bolasevar xalqimizning qalbiga singib ketgan fazilatdir. Sharq mutafakkirlaridan biri Abul Lays Samarqandiy "Bo'ston-ul orifiyn" asarida «Ey o’g’il, farzandlaringni tarbiyalashdan оldin o’zingni tarbiyala, tarbiya ko’rgan оilada baоdоb, yaхshi fazilatli, bilimli оdam vоyaga еtadi» -yaxshi tarbiya muhimligini ta'kidlaydi. U ota-onalarning huquqlari va burchlari, saxovati, baxt-saodati, insonning olijanob fazilatlari, qadr-qimmati, sadoqati va samimiyligi, sog'lig'i haqida qimmatli tushunchalar berdi. Farzand tarbiyasida ota-onaning o'rni ko'plab xalqning qimmatli durdona hikmatlarida ham uchraydi. Ota-onalarning bola tarbiyadagi o'rni to'g'risida quyidagi maqolni keltirish mumkin: Agar bog'ingiz bo'lsa, uni barpo eting, agar o'g'lingiz bo'lsa, mulla quring. Agar daraxtdan meva olishni istasangiz, uni Nijolidan o'stiring. Ekinlarni suv bilan, ta'lim bilan o'stir - inson. Bizning madaniy va ma'naviy merosimiz bo'lgan hadisda ota-onalar va bolalarning huquqlari, ta'lim, axloq, do'stlik, qarindoshlik, mehr-oqibat, adolat va insof bilan bir qatordadir deyilgan

Farzandlar tarbiyasida ota-onalarning jamiyatdagi o'rni va nufuzi juda muhimdir. Bu narsa martaba bilan belgilanmaydi. Eng yaxshi obro' - halol mehnat. Jamiyatda halol mehnatning obro'si oilada bolalar tarbiyasiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bola ham ota-onasiga o'xshab qolishga intiladi. Mehmondo'st oilada tarbiyalangan bolalar ham mehmondo'st. Pedagogik bilimlar, albatta, ota-onalar farzandlarini qanday odamlar tarbiyalaydi va ularda qanday fazilatlarni shakllantirishi to'g'risida aniq tasavvurga ega bo'lishi ta’minlaydi. Bolani to'g'ri tarbiyalash uchun uni yaxshi bilish va tushunish kerak va buning uchun pedagogik - psixologik bilim talab etiladi. Ular ota-onalarga bolaning xatti-harakatlarini tahlil qilishda va uning tarbiyasi uchun to'g'ri yo'lni tanlashda yordam beradi. Ota-onalar bolalarni tarbiyalashda pedagogik - psixologik axloq qoidalariga rioya qilishlari shart.

Jamiyatda farzandni tarbiyalash ota-onalarning shaxsiy ishi emas, balki ularning ota-onalarining ijtimoiy burchidir. Ota-onalar farzandlarining tarbiyasi uchun ijtimoiy mas'uldirlar. Insonning qadr-qimmati, uning jamiyatga keltiradigan foydalari bilan o'lchanadi. Ota-onalar farzandlarining asosiy tarbiyachilari. Shuning uchun ular o'z farzandlarini olijanob fazilat, bilim va madaniyat sohibi sifatida o'z xalqlarining eng yaxshi an'analari va oilaviy an'analari ruhida tarbiyalashlari kerak. Oiladagi bolaning axloqiy shakllanishi bola tug'ilishidan boshlanadi. U ko'plab omillar ta'siri ostida shakllanadi. Bu omillarga oilaviy munosabatlarning mohiyati, ota- onalarning namunasi, ularning ma'lumot darajasi, madaniyati darajasi va ularning estetik madaniyati va pirovardida oilani tashkil etish kiradi. Ushbu omillar oilada axloqiy tarbiyaning mazmunini tashkil etadi va bir qator xususiyatlarni o'z ichiga oladi: Ba'zi oilalarda farzand tarbiyasi faqat onaning zimmasida, ota buni qilishdan tiyiladi.

Hozirgi sharoitda oilalarda umuminsoniy va milliy qadriyatlarga tayangan, sharqona axloqiy xususiyatlar aks etgan ma’naviy-axloqiy munosabatlar qaror topmoqda va oilalarda huquqiy, axloqiy va ruhiy asoslar takomillashib bormoqda. Uyda sog‘lom axloqiy muhit, o‘zaro muomala madaniyati, axloqiy tamoyil chuqur ildiz otmasa, oilada bo‘shliq, salbiy holatlarning qaror topishi muqarrardir.

Aslini olganda, har bir oila ijtimoiy tizim, struktura sifatida jamiyat oldida ma’lum bir funksiyalarni bajaradi. Oilaning ijtimoiy funksiyalari haqida gapirganda, bir tomondan jamiyatning oilaga ta’sirini, ikkinchi tomondan esa umumiy ijtimoiy tizimda oilaning oʻrnini, oilaning hal qiladigan ijtimoiy

(jamoatchilik) funksiyalarini hisobga olish lozim. Shu oʻrinda ta’kidlab oʻtish lozimki, oila quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi:

• •    iqtisodiy;

• •    reproduktiv;

• •    tarbiyaviy;

• •    rekreativ;

• •    kommunikativ;

• •    regulyativ.

Yuqorida sanab oʻtilganlar hozirgi zamon oilasi asosiy funksiyalarining yagona klassifikatsiyasini tashkil eta olmaydi. Chunki, ayrim manbalarda: naslni davom ettirish, tarbiyaviy, xoʻjalik va oʻzaro yordam kabi funksiyalar hozirgi zamon oilasining muhim funksiyalari sifatida koʻrsatib oʻtilgan.

Maktabgacha ta’lim tashkiloti o‘zining asosiy vazifasi etib har bir bola shaxsini maksimal rivojlantirish va uni keyingi rivojlanish bosqichiga tayyorgarligini ta’minlash maqsadida tashkilotda ijobiy psixologik mikroklimat va sharoit yaratishni belgilaydi.

Xulosa qilib aytganda, har bir oilada sog’lom muhit, totuvlik, oʻzaro tushunish, oʻzaro hurmat, mehr-oqibat hukm surmog’i, oilada farzand tarbiyalashda ijtimoiy xususiyatlarni shakllantirishda ota va ona oʻz huquq va burchlarini ado etishsa, oilada farovonlik , ijtimoiy muhit, ma’naviy qadriyatlar tarkib topib, oila hayoti va farzand tarbiyasi barqaror kechadi. Bu orqali biz keljak avlodni ajdodlar orzusidek kamolga yetkazishimiz mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar:

• 1.    Mamedova, M. (2022). РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ ВОЗМОЖНОСТЕЙ ДОШКОЛЬНЫХ ДЕТЕЙ. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu.Uz) , 2. Mamedova M. M. TA’LIM SIFATINI OSHIRISHDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARINING O ‘RNI //Scientific progress. – 2021. – Т. 2. – №. 7. – С. 1230-1234.

• 3.    Turdiyeva M. J. TА’LIM-TАRBIYA JАRАYONIDА PEDАGOGIK OʼYINLАR VА ULАRNING SHАXS RIVOJLАNISHIGА PSIXOLOGIK TА’SIRI //Scientific progress. – 2021. – Т. 2. – №. 7. – С. 990-995.

• 4.    Uraeva, D. S., Sharipova, M. B., Zaripova, R. I., & Nizomova, S. S. (2020). THE EXPRESSION OF THE NATIONAL TRADITIONS AND BELIEFS IN UZBEK PHRASEOLOGICAL UNITS. Theoretical & Applied Science , (6), 469472.

• 5.    Рахимов Ф. Б., Шарипова М. Б. МЕСТО ИННОВАЦИЙ В РЕШЕНИИ СОВРЕМЕННЫХ ПРОБЛЕМ НЕПРЕРЫВНОГО ОБРАЗОВАНИЯ //Academy. – 2020. – №. 5 (56).

• 6.    Хайруллоева Д. THE GRADUAL DEVELOPMENT OF NATIVE LANGUAGE TEXTBOOKS FOR GRADES 3-4 IN PRIMARY SCHOOL //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). – 2021. – Т. 7. – №. 7.

• 7.    Xayrullayeva D. N. Q. BOSHLANG’ICH SINF ONA TILI DARSLIKLARIDAGI IJODIY MASHQ VA TOPSHIRIQLAR TIZIMI //Scientific progress. – 2021. – Т. 2. – №. 7. – С. 1235-1242.

• 8.    Temirovna O. L., Choriyevna R. L. Mental Arithmetic is a Non-Traditional way to Teach Preschoolers Verbal Arithmetic //International Journal of Culture and Modernity. – 2021. – Т. 11. – С. 205-208

• 9.    Temirovna O. L. EQUATION, IDENTITIES, EQUIVALENT EQUATION, EQUATION WITH ONE UNKNOWN OF THE FIRST ORDER, FRACTIONAL RATIONAL EQUATIONS AND THEIR SOLUTION //Archive of Conferences. – 2021. – С. 103-106.

• 10.    Очилова Л. Т. Обучение математической науке в начальном образовании с помощью информационных технологий //Научный журнал. – 2019. – №. 6 (40).

"Экономика и социум" №1(92) 2022